Η Ελιά στη Μάνη: Από τα Παραδοσιακά Ελαιοτριβεία στον Χρυσό της Γης της.

Η Μάνη, μια περιοχή άγριας ομορφιάς με τη δική της ξεχωριστή ιστορία και κουλτούρα, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ελιά και το ελαιόλαδο. Για τους Μανιάτες, η ελιά δεν είναι απλώς ένα δέντρο, αλλά σύμβολο επιβίωσης, πλούτου και ταυτότητας, ενώ το ελαιόλαδο αποτελεί τον «χρυσό» της γης τους.

Τα παραδοσιακά ελαιοτριβεία της Μάνης, όπως και σε πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδας, ήταν κέντρα παραγωγής ζωής, όπου ο μόχθος ενός ολόκληρου έτους μετατρεπόταν σε πολύτιμο λάδι. Η διαδικασία ήταν επίπονη, αλλά και μια σημαντική κοινωνική εκδήλωση.

1. Το Λιομάζωμα και η Μεταφορά: Η συγκομιδή των ελιών, το «λιομάζωμα», αποτελούσε μια οικογενειακή και κοινοτική γιορτή. Από τα μέσα Οκτωβρίου, οικογένειες συγκεντρώνονταν στα χωράφια, στρώνοντας τα «λιόπανα» και μαζεύοντας τους καρπούς. Στη συνέχεια, οι ελιές μεταφέρονταν στα ελαιοτριβεία, συχνά με ζώα.

2. Η Άλεση με τα «Λιθάρια»: Στην καρδιά του ελαιοτριβείου βρίσκονταν τα «λιθάρια», τεράστιοι πέτρινοι τροχοί που κινούνταν πάνω σε μια κυκλική πέτρινη βάση. Οι ελιές απλώνονταν σε αυτή τη βάση και πολτοποιούνταν από το βάρος και την κίνηση των λιθαριών. Αρχικά, τα λιθάρια κινούνταν με τη δύναμη των ζώων (γαϊδουριών, μουλαριών ή αλόγων), με τους «αλογαραίους» να έχουν την ευθύνη να οδηγούν τα ζώα ασταμάτητα. Αυτή η αργή, ψυχρή άλεση διασφάλιζε την ποιότητα του ελαιολάδου.

3. Μάλαξη και Πίεση: Ο πολτός που προέκυπτε (ελαιοζύμη) στη συνέχεια αναδευόταν (μαλάσσονταν) για να ενωθούν τα σταγονίδια του λαδιού. Έπειτα, η ελαιοζύμη απλωνόταν σε ειδικά υφασμάτινα ή νάιλον «τσουκάλια» ή «κόφες», που τοποθετούνταν το ένα πάνω στο άλλο, σχηματίζοντας μια στήλη. Αυτή η στήλη τοποθετούνταν κάτω από το πιεστήριο, το οποίο, με την εφαρμογή δύναμης, εξήγαγε το λάδι και το νερό από την πάστα.

4. Διαχωρισμός του Λαδιού: Το μείγμα λαδιού και νερού οδηγούνταν σε ειδικά δοχεία, όπου, λόγω της διαφοράς στην πυκνότητα, το λάδι ανέβαινε στην επιφάνεια και συλλεγόταν προσεκτικά.

Ο «καραβοκύρης» του ελαιοτριβείου (ο ιδιοκτήτης ή διαχειριστής) επέβλεπε τη διαδικασία, εισέπραττε το «δικαίωμα» (την αμοιβή του, συχνά σε λάδι) και διασφάλιζε την ομαλή λειτουργία. Η αλληλοβοήθεια, οι «δανικαριές», ήταν σύνηθες φαινόμενο, με τις οικογένειες να βοηθούν η μία την άλλη στο λιομάζωμα και τη μεταφορά, ενισχύοντας τους κοινοτικούς δεσμούς.

Η ιστορία της Μάνης είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την ελαιοκομία. Από την αρχαιότητα, η ελιά ήταν θεμελιώδης για την επιβίωση των κατοίκων.

Ο «θρύλος» – που στην πραγματικότητα είναι μια βαθιά ιστορική αλήθεια – θέλει το ελαιόλαδο να είναι ο «χρυσός της Μάνης». Σε περιόδους λιτότητας, το λάδι λειτουργούσε ως νόμισμα ανταλλαγής, χρησιμοποιούνταν για πληρωμές, αγορές, ακόμα και ως μέρος της προίκας. Η ποσότητα και η ποιότητα του λαδιού που παρήγαγε μια οικογένεια αντικατόπτριζε τον πλούτο και την κοινωνική της θέση.

Φωτό Όμορφη Μάνη

Ο σεβασμός στην ελιά και το λάδι ήταν απόλυτος. Μια σταγόνα χαμένου λαδιού θεωρούνταν μεγάλη απώλεια. Αυτός ο σεβασμός πήγαζε από τη γνώση ότι η ελιά ήταν το δέντρο που εξασφάλιζε τη ζωή τους, παρέχοντας τροφή, φως (με τους λυχναράκια) και ακόμα και φάρμακο. Η Κορωνέικη ποικιλία ελιάς, που ευδοκιμεί στη Μάνη, παράγει εξαιρετικής ποιότητας παρθένο ελαιόλαδο, γνωστό για τη χαμηλή οξύτητά του, τις υψηλές πολυφαινόλες και την πικάντικη γεύση του.

Ακόμα και σήμερα, η παράδοση της ελαιοκομίας συνεχίζεται στη Μάνη με αμείωτο ρυθμό. Πολλά σύγχρονα ελαιοτριβεία συνδυάζουν την πλούσια κληρονομιά με τις σύγχρονες τεχνικές παραγωγής, προσφέροντας υψηλής ποιότητας ελαιόλαδο. Μεταξύ αυτών συναντάμε:

• Παραδοσιακό Ελαιοτριβείο Χωρίκη (Ανατολική Μάνη)
• ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΟ ΠΑΠΟΥΛΑΚΟΥ ΜΑΓΔΑΛΙΝΗ ΚΑΙ ΣΙΑ ΟΕ (Κότρωνας)
• Mani Olives Oil – Αγγελόπουλος Μαυροειδής ΑΕ (Αιγιές)
• Mani Bläuel Visitable OliveOil Factory (Δυτική Μάνη)
• Liokareas Olive Oil Shop (Λαγκαδά)

Αυτά τα ελαιοτριβεία αποτελούν τη συνέχεια μιας μακραίωνης παράδοσης, διατηρώντας ζωντανή την ψυχή της Μάνης και τον άρρηκτο δεσμό της με τον καρπό της ελιάς.

Η ελιά και το λάδι δεν είναι απλώς προϊόντα για τους Μανιάτες, αλλά αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητάς τους, βαθιά ριζωμένο στην ιστορία, τις παραδόσεις και τους αγώνες του τόπου.

Πηγή: Βασίλης Πιερρακέας ” Οι Παλαιοί Μανιάτες” Εκδόσεις Αδούλωτη Μάνη. Γ.Π.Δημακόγιαννης