Τελετουργίες πριν την Ταφή (“Ξενύχτισμα”) και Πρακτικές Πένθους.

• «Ξενύχτισμα» (Ολονύκτια Αγρυπνία): Το τελετουργικό κλάμα, ή μοιρολόι, ξεκινούσε 48 ώρες μετά τον θάνατο. Αυτή η καθυστέρηση ήταν ένα πρακτικό μέτρο για να διασφαλιστεί ότι δεν υπήρχε νεκροφάνεια, αντανακλώντας έναν βαθύ φόβο πρόωρης ταφής. Το βράδυ πριν από την ταφή, συγγενείς και γείτονες συγκεντρώνονταν στο σπίτι του νεκρού για να αποτίσουν φόρο τιμής και να συμμετάσχουν στην αγρυπνία.   
• Περιποίηση Νεκρού: Οι στενές γυναίκες συγγενείς ήταν υπεύθυνες για το τελετουργικό πλύσιμο και το ντύσιμο του νεκρού με τα καλύτερά του ρούχα. Το σώμα τοποθετούνταν τότε στο νεκροκρέβατο με τα πόδια στραμμένα προς την ανατολή. Φροντίζονταν να κλείσουν τα μάτια και το στόμα, καθώς πιστεύονταν ότι το «μίασμα του θανάτου» μπορούσε να μολύνει την κοινότητα μέσα από αυτά τα ανοίγματα του σώματος.   
• Ολονύκτιο Μοιρολόι: Καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας, οι γυναίκες συγκεντρώνονταν γύρω από το νεκροκρέβατο, συχνά αγγίζοντας τον νεκρό, και τραγουδούσαν μοιρολόγια μέχρι την ταφή που γινόταν το επόμενο μεσημέρι. Αυτή η αγρυπνία, το «ξενύχτισμα», μπορούσε να λάβει χώρα στο σπίτι ή σε εκκλησία εάν ο χώρος ήταν περιορισμένος. Αποκλειστικά γυναίκες εκτελούσαν τα μοιρολόγια, ενώ οι άνδρες διατηρούσαν μια σιωπηλή, παρατηρητική παρουσία.   
• Ένταση του Πένθους: Η εκτέλεση του μοιρολογιού διέπονταν από αυστηρούς, άγραφους κανόνες μεταξύ των γυναικών της κοινότητας. Ήταν επιτακτικό το μοιρολόι να είναι έντονο και ειλικρινές· διαφορετικά, πιστεύονταν ότι ο νεκρός δεν θα έβρισκε ανάπαυση, ενισχύοντας τη σύνδεση με την πεποίθηση του «βρικόλακα». Οι εκφράσεις θλίψης ήταν άκρως θεατρικές και σωματικές: οι γυναίκες ξερίζωναν τα μαλλιά τους, χτυπούσαν το στήθος τους και έγδερναν τα μάγουλά τους, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα «αναμπουμπούλας» (αναταραχής ή αναστάτωσης). Αυτή η έντονη, ορατή επίδειξη θλίψης θεωρούνταν κρίσιμη για την επιτυχή μετάβαση του νεκρού στον Κάτω Κόσμο.   
• «Σκούξιμο»: Κατά την προσέγγιση του σπιτιού του νεκρού, οι επισκέπτες συμμετείχαν σε «σκούξιμο» (θρήνο), φωνάζοντας «αδέρφι, αδέρφι» ή «αφέντη, αφέντη» (για τον πατέρα). Αυτό περιλάμβανε δυνατές κραυγές και επιφωνήματα πόνου αντί για έμμετρα μοιρολόγια, λειτουργώντας ως δημόσια ανακοίνωση και έκφραση συλλογικής θλίψης.   
• Καθήκοντα Πένθους: Καθορίζονταν συγκεκριμένα καθήκοντα: ήταν υποχρέωση της κόρης να κλάψει τον πατέρα, της αδελφής τον αδελφό, και της συζύγου τον σύζυγο, αναδεικνύοντας τους οικογενειακούς δεσμούς και τους ρόλους των φύλων στο πένθος. Η θεατρικότητα και οι συγκεκριμένες κινήσεις των χεριών ήταν αναπόσπαστα δομικά στοιχεία της εκτέλεσης του μοιρολογιού.   

Οι ακραίες σωματικές εκφράσεις θλίψης κατά τη διάρκεια των μοιρολογιών – όπως το ξερίζωμα μαλλιών, το χτύπημα στο στήθος και το ξύσιμο του προσώπου – δεν ήταν απλώς αυθόρμητες εκδηλώσεις θλίψης, αλλά καθορισμένα, θεατρικά στοιχεία που θεωρούνταν κρίσιμα για την «επιτυχή μετάβαση» του νεκρού στον Κάτω Κόσμο. Αυτή η έντονη, κοινοτική εκτέλεση της θλίψης λειτουργούσε ως μια ζωτική καθαρτική εκτόνωση για την κοινότητα, αλλά και ως μια ισχυρή κοινωνική υποχρέωση. Το «σκούξιμο» που εκτελούνταν κατά την πορεία προς το σπίτι του νεκρού τονίζει περαιτέρω τον δημόσιο και παραστατικό χαρακτήρα της θλίψης, διασφαλίζοντας ότι ο θάνατος αναγνωριζόταν και πενθούσε με την απαιτούμενη ένταση, ενισχύοντας έτσι την κοινοτική αλληλεγγύη μπροστά στην απώλεια και τη διαταραχή.

Κείμενο Όμορφη Μάνη