Διαβαίνοντας τα χωριά της Δυτικής Μέσα Μάνης ή Αποσκιερής Μέσα Μάνης, όπως χαρακτηριστικά λένε οι ντόπιοι, η πεδιάδα που διακρίνεται στα δυτικά, μπροστά από την Κοίτα, τη Νόμια, τη Γαρδενίτσα και άλλα χωριά, ονομάζεται Κατωπάγκι, μια ονομασία που ίσως πηγάζει από το «απάγγιο», υποδηλώνοντας ένα μέρος προστατευμένο από τους δυνατούς ανέμους και τις αντίξοες καιρικές συνθήκες της περιοχής.
Ανάμεσα στους μεγαλύτερους οικισμούς και τα μικρά, γοητευτικά “ξεμόνια” – οι μικροί οικισμοί με λιγοστά σπίτια, όπως συνηθίζεται να λέγονται στη Μάνη – ξεχωρίζει το χωριό Τροχάλακας. Στην καρδιά αυτού του μικρού οικισμού, με τα περίπου 15 με 20 σπίτια, αντικρίζει κανείς ένα κανόνι, σιωπηλό σύμβολο μιας ιστορίας γεμάτης αγώνες. Σε αυτόν τον τόπο, όπου οι αδιάκοπες μάχες για την επικράτηση απέναντι σε εγχώριους και ξένους εχθρούς ήταν μια διαρκής πραγματικότητα, η παρουσία ενός πολεμικού όπλου δεν φαντάζει ξένη.
Το κανόνι, όπως μαρτυρείται, συνδεόταν με τις πολεμικές διαμάχες με τα γειτονικά χωριά, στέκοντας επιβλητικά στον πύργο των Αυγουλεγιάνων, της οικογένειας που έδωσε το όνομά της στους κατοίκους του χωριού, δεσπόζοντας σαν ακοίμητος φρουρός στην καρδιά του μικρού οικισμού..Με το γκρέμισμα κατά το ήμισυ του περίφημου Πύργου το κανόνι στολίζει την είσοδο του χωριού.
Το όνομα Αυγουλέας, πιθανότατα ένα προσωνύμιο που αποδόθηκε σε κάποιον πρόγονο με ιδιαίτερη προσωπικότητα, έχει βαθιές ρίζες και σημαντική παρουσία στην Επανάσταση του 1821. Ο Αναγνώστης Αυγουλέας υπήρξε ένας σημαίνον αγωνιστής, υπηρετώντας τον Οκτώβριο του 1824 στον Μεσσηνιακό κόλπο με δικό του σώμα ως υποχιλίαρχος και έπεσε υπέρ πατρίδος, αναγνωριζόμενος ως ανθυπολοχαγός. Απόγονοι αυτού μετοίκησαν μαζί με άλλους Μανιάτες αγωνιστές στην Μεσσηνία και συγκεκριμένα στο Πεταλίδι στα πλαίσια απόφασης του τότε κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια ο οποίος διέθεσε γη προς τιμήν των αγωνιστών του ΄21.
Επιπλέον, ένας άλλος Αυγουλέας, χωρίς να διασώζεται το βαφτιστικό του όνομα, σκοτώθηκε το 1832 σε μια τοπική σύγκρουση στο Ναζήρι της Μεσσηνίας. (Πηγή Πέτρου Κατηφάρη “Αρχείο”)
Αναγνώστης Αυγουλέας, από Τροχάλακα, στις 6-8-1824 έλαβε δίπλωμα υποχιλιάρχου. Στις 12-3-1844 ο δημαρχιακός πάρεδρος του δήμου Μέσσης Δρακούλης Μιχαλόπουλος βεβαίωσε ότι εφονεύθη υπέρ πατρίδος. Μετά θάνατον χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως υπολοχαγός (οπλαρχηγός 6ης τάξεως) με αριθμό μητρώου 01667 (Α.Χ.Ε.Β.Ε.) (βλ. και το από 6-8-1824 διάταγμα προαγωγής του).
Το χωριό περιβάλλεται από ελαιόπερίβολα, φραγκοσυκιές και χαρουπιές, ενώ η εκκλησία του, αφιερωμένη στον Άγιο Αιμιλιανό, γιορτάζεται, αν και υπάρχουν διιστάμενες απόψεις, συνήθως στις 8 Αυγούστου, με μια λειτουργία και παραδοσιακά μανιάτικα εδέσματα και χυμούς που προσφέρονται από τις οικογένειες του χωριού, κυρίως από τους Θεοδωριάνους (Θεόδωρος Αυγουλέας: όνομα του πατριάρχη της οικογενείας). Ένας παλιός θρύλος συνδέει την ανέγερση της εκκλησίας με ένα αρχαίο νεκροταφείο, εξηγώντας την εύρεση ανθρώπινων οστών κατά την κατασκευή της.
Οι παλαιότεροι κάτοικοι λέγεται ότι μετακινήθηκαν σε αυτόν τον χώρο από το γειτονικό χωριό Κούνος, επιθυμώντας να δημιουργήσουν τον δικό τους οικισμό ως μια μεγάλη οικογένεια με το ίδιο επώνυμο. Κατά τους χειμερινούς μήνες, το χωριό μοιάζει ακατοίκητο, καθώς με το πέρασμα των χρόνων και τον θάνατο των ηλικιωμένων, ερήμωσε. Μοναδική ζωντάνια και ανθρώπινη παρουσία ξαναζωντανεύουν στο χωριό τις ημέρες του Πάσχα και κατά το καλοκαίρι, όταν οι απόγονοι των παλαιών οικογενειών επιστρέφουν.
Να σημειωθεί ότι από τον οικισμό αυτό κατάγεται η ιδρύτρια των Εκπαιδευτηρίων ” Αυγουλεά-Λιναρδάτου” με έδρα το Περιστέρι κα Σταυρούλα Αυγουλέα-Λιναρδάτου αριστούχος δασκάλα η οποία υλοποίησε το όραμα της για την δημιουργία σχολείου με άξιο συμπαραστάτη τον σύζυγο της Λευτέρη Λιναρδάτο.
Οι νεότερες γενιές έχουν ενταχθεί κοινωνικά σε αξιόλογες θέσεις εργασίας, όπως πυροσβέστες, αστυνομικοί ,κρατικοί λειτουργοί αλλά και επιτυχημένοι επιχειρηματίες , ενώ ιδιαίτερη αναφορά αξίζει ο επιφανής ακαδημαϊκός Αιμίλιος Αυγουλέας, ο οποίος διαπρέπει στο εξωτερικό.
Σημ:
Μιλώντας για το καμάρι του Τροχάλακα, το περίφημο κανόνι των Αυγουλεγιάνων, η καρδιά γεμίζει θλίψη και οργή για την απώλειά του. Δεν ήταν απλώς ένα αντικείμενο, αλλά ο ζωντανός θρύλος του χωριού, ο σιωπηλός μάρτυρας της ανδρείας και της αξιοπρέπειας μιας οικογένειας που σήκωσε στις πλάτες της ένα ολόκληρο χωριό.
Για γενιές ολόκληρες, το βλέμμα των παιδιών και των γερόντων ανέβαινε με περηφάνια στο σιδερένιο φρουρό, σύμβολο της δύναμης και της επιμονής των προγόνων τους. Η ιστορία του χωριού Τροχάλακα ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτό το ιστορικό κανόνι, μια αδιάψευστη απόδειξη του ηρωισμού και της αυτονομίας που χαρακτήριζε την οικογένεια των Αυγουλεγιάνων.
Η ερήμωση που πληγώνει τα τελευταία χρόνια την Μάνη, άφησε δυστυχώς ένα θλιβερό κενό, μια ευκαιρία για κάποιους αδίστακτους να σπιλώσουν την ιστορία και την τιμή ενός ολόκληρου τόπου. Η αρπαγή αυτού του ιστορικού κειμηλίου δεν είναι απλώς μια κλοπή, αλλά μια βαθιά πληγή στην ψυχή του Τροχάλακα και μια πράξη που επισύρει μόνο ντροπή και αίσχος σε αυτούς που την διέπραξαν.
Κείμενο-Φωτό: Όμορφη Μάνη