Στο πάνθεον των ηρώων της ελληνικής ιστορίας, ο Λάμπρος Κατσώνης (1752-1805) κατέχει μια ξεχωριστή θέση. Πέρα από τις νίκες του στις θάλασσες, ήταν ένας άνθρωπος που τόλμησε να αμφισβητήσει τις «μεγάλες δυνάμεις» της εποχής του και να συνεχίσει τον αγώνα για την ελευθερία, ακόμα και όταν όλοι οι άλλοι τον εγκατέλειψαν. Η δράση του, ιδιαίτερα στη Μάνη, αποτελεί ένα φωτεινό παράδειγμα ανυποχώρητου πνεύματος και πατριωτισμού.
Γεννημένος στη Λιβαδειά, ο Κατσώνης βρέθηκε από νωρίς στα πεδία των μαχών, συμμετέχοντας στα Ορλωφικά (1770-1774). Η επαφή του με τη Ρωσία τον οδήγησε να υπηρετήσει στον αυτοκρατορικό της στρατό, φτάνοντας μέχρι τον βαθμό του λοχαγού. Όμως, η πραγματική του κλήση ήταν η θάλασσα και ο αγώνας κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Με την έναρξη του Ρωσοτουρκικού Πολέμου (1787-1792), ο Κατσώνης, με την υποστήριξη ομογενών, απέκτησε και εξόπλισε τη φρεγάτα “Αθηνά της Άρκτου”. Με αυτό το πλοίο, ξεκίνησε ένα εντυπωσιακό κύκλο καταδρομικών επιχειρήσεων στο Ιόνιο και το Αιγαίο Πέλαγος, προκαλώντας τον τρόμο στον οθωμανικό στόλο. Η ναυμαχία της Καρπάθου το 1788, όπου συνέτριψε τουρκικές ναυτικές δυνάμεις, αποτελεί μια από τις λαμπρότερες στιγμές της δράσης του.
Όλα άλλαξαν ωστόσο με τη Συνθήκη του Ιασίου (1792), η οποία έφερε ειρήνη μεταξύ Ρωσίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Ρωσία, για τα δικά της συμφέροντα, εγκατέλειψε τους Έλληνες που είχαν ξεσηκωθεί με την ενθάρρυνσή της. Ο Λάμπρος Κατσώνης αρνήθηκε να το αποδεχθεί. Θεωρώντας την εξέλιξη αυτή ως προδοσία, αρνήθηκε να καταθέσει τα όπλα, παρά τις ρητές διαταγές των Ρώσων. Η Μεγάλη Αικατερίνη, ενοχλημένη από την ανυπακοή του, του αφαίρεσε τον βαθμό και του απαγόρευσε τη χρήση της ρωσικής σημαίας.
Αποφασισμένος να συνεχίσει τον αγώνα μόνος του, ο Κατσώνης στράφηκε προς τη Μάνη. Η Μάνη, με την ιδιάζουσα αυτονομία της και τους ατρόμητους κατοίκους της, προσέφερε το ιδανικό καταφύγιο και ορμητήριο. Επέλεξε το Πόρτο Κάγιο, ένα φυσικό λιμάνι με στρατηγική σημασία, και άρχισε αμέσως την οχύρωσή του.
Το Πόρτο Κάγιο: Ένα Τελευταίο Προπύργιο Ελευθερίας
Στο Πόρτο Κάγιο, ο Κατσώνης δεν ήταν μόνος. Δίπλα του βρέθηκαν πολλοί Μανιάτες καπετάνιοι, αλλά και θρυλικοί κλέφτες του Μοριά, όπως ο Οδυσσέας Ανδρούτσος (πατέρας του μέγιστου ήρωα του 1821) και ο Ζαχαριάς Μπαρμπιτσιώτης. Μαζί τους, ο Κατσώνης ανασυντάχθηκε, ανακηρύχθηκε μάλιστα, σύμφωνα με ορισμένες παραδόσεις, «Βασιλεύς της Σπάρτης», και συνέχισε τις καταδρομικές του επιχειρήσεις, προκαλώντας τεράστια προβλήματα στις οθωμανικές και γαλλικές ναυτικές δυνάμεις στην περιοχή.
Η δράση του στη Μάνη οδήγησε σε μια σκληρή αναμέτρηση. Τον Ιούνιο του 1792, ένας ισχυρός γαλλότουρκικος στόλος επιτέθηκε στο Πόρτο Κάγιο με σκοπό να τον εξοντώσει. Παρά την αριθμητική υπεροχή των εχθρών, ο Κατσώνης και οι άνδρες του, μαζί με τους Μανιάτες, πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση. Αν και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Πόρτο Κάγιο μετά από σκληρή μάχη, η δράση του εκεί ενέπνευσε τους Έλληνες και έδειξε πως ο αγώνας για την ελευθερία δεν σταματά ποτέ.
Ο Λάμπρος Κατσώνης πέθανε το 1805 στην Κριμαία, όπου είχε εγκατασταθεί. Το όνομά του παραμένει ζωντανό, όχι μόνο στα βιβλία της ιστορίας, αλλά και στα πλοία του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, ως φόρος τιμής στον θρυλικό θαλασσομάχο που τόλμησε να πάει κόντρα στο ρεύμα και να κρατήσει άσβεστη τη φλόγα της ελευθερίας.
Πηγή: Βικιπαιδεία-mani.org
Να λοιπόν δύο ιστορίες-Θρύλοι που διηγήθηκαν οι γεροντότεροι στις ρούγες των χωριών στην Μέσα Μάνη
Ο Θρύλος του Λάμπρου Κατσώνη και το «Πειρατικό» Πνεύμα της Ελευθερίας
Ο Λάμπρος Κατσώνης, με το πλοίο του «Αθηνά της Άρκτου», είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος των Οθωμανών και, πολλές φορές, και των άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων που είχαν εμπορικά συμφέροντα στο Αιγαίο. Η δράση του ήταν τόσο αποτελεσματική που οι Οθωμανοί τον χαρακτήριζαν «πειρατή», ενώ οι Γάλλοι, που έβλεπαν τα εμπορικά τους συμφέροντα να πλήττονται, διαμαρτύρονταν έντονα στη Ρωσία.
Σύμφωνα με έναν διαδεδομένο θρύλο, μια φορά, αφού είχε καταλάβει ένα πλούσιο τουρκικό εμπορικό πλοίο, ο Κατσώνης βρέθηκε αντιμέτωπος με μια γαλλική φρεγάτα που προσπάθησε να τον σταματήσει. Ο Γάλλος καπετάνιος, βλέποντας την ελληνική σημαία και την ορμητική του εμφάνιση, τον φώναξε από μακριά:
«Εσύ, Έλληνα καπετάνιε! Γιατί επιδίδεσαι στην πειρατεία; Δεν γνωρίζεις τους διεθνείς νόμους;»
Ο Κατσώνης, με το βλέμμα του να αστράφτει, απάντησε δυνατά, ώστε να τον ακούσουν όλοι:
«Κύριε Καπετάνιε, εγώ δεν είμαι πειρατής! Εγώ είμαι Έλληνας που πολεμά για την ελευθερία της πατρίδας μου! Και αυτή η σημαία (δείχνοντας την ελληνική που κυμάτιζε), δεν είναι πειρατική σημαία. Είναι η σημαία ενός έθνους που αναζητά τη δικαιοσύνη και την απελευθέρωση από τον τύραννο! Εγώ δεν ληστεύω για πλούτο, αλλά για να θρέψω τους αγωνιστές μου και να εξοπλίσω τα πλοία μου, ώστε να διώξω τους κατακτητές από τη γη και τη θάλασσά μου!»
Και συνέχισε, με μια δόση ειρωνείας:
«Εσείς, οι μεγάλοι Ευρωπαίοι, αν θέλετε να βρείτε πειρατές, ψάξτε αυτούς που καταπιέζουν λαούς, που κλέβουν τη γη και την ελευθερία! Εμείς απλά παίρνουμε πίσω αυτά που μας ανήκουν!»
Η απάντηση του Κατσώνη, γεμάτη περηφάνια και αλήθεια, άφησε τον Γάλλο καπετάνιο άναυδο. Αν και ο τελευταίος πιθανότατα δεν τόλμησε να επιτεθεί σε έναν τόσο αποφασισμένο αντίπαλο, ο θρύλος θέλει αυτή την απάντηση να ταξίδεψε από στόμα σε στόμα, ενισχύοντας τη φήμη του Κατσώνη ως ενός ανυποχώρητου αγωνιστή, που δεν ήταν απλώς ένας θαλασσομάχος, αλλά ένα σύμβολο της ελληνικής αντίστασης ενάντια σε κάθε μορφή τυραννίας και αδικίας.
Αυτή η ιστορία αναδεικνύει την περηφάνια του Κατσώνη για την ελληνική του καταγωγή και την ξεκάθαρη διάκριση που έκανε ανάμεσα στην πειρατεία για προσωπικό όφελος και στον ένοπλο αγώνα για εθνική απελευθέρωση. Ήταν ένας άνθρωπος που, ακόμα και όταν χαρακτηριζόταν «παράνομος» από τις τότε ισχυρές δυνάμεις, έβλεπε τον εαυτό του ως θεματοφύλακα μιας ανώτερης, εθνικής νομιμότητας.
Ο Θρύλος της «Πέτρινης Καρδιάς» του Μανιάτη και του Κατσώνη
Λέγεται ότι η Μάνη, με τα βουνά της που μοιάζουν να αγγίζουν τον ουρανό και τη θάλασσα που χτυπά με μανία τις απότομες ακτές, γέννησε ανθρώπους με ψυχή σκληρή σαν την πέτρα, αλλά και ανθεκτική, αλύγιστη. Αυτοί ήταν οι Μανιάτες.
Όταν ο Λάμπρος Κατσώνης, μετά την προδοσία των Ρώσων και την απόφασή του να συνεχίσει τον αγώνα μόνος του, κατέφτασε στο Πόρτο Κάγιο, οι Μανιάτες τον υποδέχτηκαν με καχυποψία, αλλά και με έναν κρυφό σεβασμό. Είχαν ακούσει για τις ανδραγαθίες του, για το πείσμα του να μη λυγίσει μπροστά στον Οθωμανό, και για την αψηφισιά του προς τις «μεγάλες δυνάμεις».
Ο Κατσώνης, με τη σειρά του, εντυπωσιάστηκε από την περηφάνια και την αυτονομία τους. Είδε στα μάτια των Μανιατών την ίδια φλόγα που έκαιγε μέσα του: την ακατάβλητη επιθυμία για ελευθερία.
Ο θρύλος λέει ότι, όταν ο Κατσώνης ζήτησε τη βοήθεια των Μανιατών για να οχυρώσει το Πόρτο Κάγιο και να συνεχίσει τον αγώνα, οι γέροντες της περιοχής συγκεντρώθηκαν για να συζητήσουν. Ένας από αυτούς, με το πρόσωπο χαραγμένο από τον ήλιο και τους αγώνες, είπε:
«Ο ξένος αυτός ζητά να ρίξουμε το αίμα μας για έναν αγώνα που οι μεγάλοι τον εγκατέλειψαν. Η καρδιά του Μανιάτη είναι πέτρινη. Δεν λυγίζει εύκολα, ούτε εμπιστεύεται εύκολα. Πώς θα ξέρουμε ότι η δική του καρδιά είναι τόσο σκληρή όσο οι δικές μας;»
Ο Κατσώνης, που τους άκουγε προσεκτικά, πλησίασε. Χωρίς να πει λέξη, έβγαλε ένα μικρό, σκουριασμένο σπαθί από τη ζώνη του, το οποίο είχε διασώσει από μια παλιά μάχη, και το έριξε πάνω σε έναν μεγάλο, λείο βράχο που βρισκόταν στη μέση του κύκλου.
«Δεν ζητώ να λυγίσετε την καρδιά σας, Μανιάτες», είπε ο Κατσώνης. «Μόνο να δοκιμάσετε τη δική μου. Αυτό το σπαθί έχει πολεμήσει για την Ελλάδα. Όσο σκληρό κι αν είναι, θα σπάσει πριν λυγίσει η ψυχή μου. Η καρδιά μου δεν είναι πέτρινη, αλλά είναι φτιαγμένη από την ίδια λαχτάρα για λευτεριά που κυλά στις φλέβες σας.»
Οι Μανιάτες κοίταξαν το σπαθί, μετά τον Κατσώνη. Το βλέμμα του ήταν καθαρό, αληθινό. Δεν ζητούσε να τους υποτάξει, αλλά να τους ενώνει.
Τη στιγμή εκείνη, ο γέροντας που είχε μιλήσει αρχικά, έγνεψε καταφατικά. «Ο Κατσώνης δεν είναι ξένος», είπε. «Η ψυχή του είναι από τη Μάνη. Η πέτρινη καρδιά του Μανιάτη αναγνωρίζει την αλήθεια στην πέτρινη αποφασιστικότητα του Λάμπρου.»
Έτσι, ο θρύλος θέλει ότι η Μάνη αγκάλιασε τον Κατσώνη, όχι μόνο ως στρατιωτικό ηγέτη, αλλά ως έναν από τους δικούς της. Η συνεργασία τους στο Πόρτο Κάγιο δεν ήταν απλώς στρατηγική, αλλά μια ένωση δύο αδάμαστων ψυχών που μοιράζονταν την ίδια «πέτρινη καρδιά» της ελευθερίας, αψηφώντας κάθε αντίξοη συνθήκη. Και από τότε, η αποφασιστικότητα του Κατσώνη έγινε μέρος του μανιάτικου θρύλου, σύμβολο της αλύγιστης αντίστασης.
