Ο Σωκράτης Κουγέας γεννημένος στην ιστορική Μάνη, στους Δολούς, στις 14 Σεπτεμβρίου 1877, έμελλε να διαγράψει μια λαμπρή πορεία στα ελληνικά γράμματα. Τα πρώτα του βήματα στην εκπαίδευση έγιναν στην Καλαμάτα, όπου ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του, θέτοντας τις βάσεις για την μετέπειτα ακαδημαϊκή του άνοδο.
Η δίψα του για γνώση τον οδήγησε στην Αθήνα και το престижное Πανεπιστήμιο, όπου από το 1894 έως το 1899 εμβάθυνε στη Φιλοσοφία. Η αφοσίωσή του και η ακαδημαϊκή του ευφυΐα καρποφόρησαν με την αναγόρευσή του σε διδάκτορα το 1899. Η διατριβή του, με τίτλο De novo Xiphilineo codice Iberitico 812, μαρτυρούσε την ερευνητική του οξυδέρκεια και την ενασχόλησή του με την παλαιογραφία και τη μελέτη αρχαίων κωδίκων.
Η εξαιρετική του επίδοση του εξασφάλισε μια υποτροφία από το Ελληνικό Κράτος, μια ευκαιρία που τον οδήγησε σε ένα πνευματικό ταξίδι στα σημαντικότερα πανεπιστημιακά κέντρα της Ευρώπης. Από το 1904 έως το 1909, διεύρυνε τους ορίζοντές του στη Γερμανία (Χάλε, Μόναχο, Βερολίνο) και στη Γαλλία (Παρίσι), όπου ήρθε σε επαφή με κορυφαίους διανοητές και τις πιο σύγχρονες επιστημονικές τάσεις της εποχής. Αυτές οι σπουδές στο εξωτερικό διαμόρφωσαν βαθιά την επιστημονική του σκέψη και του προσέφεραν ένα ευρύ φάσμα γνώσεων.
Κατά την επιστροφή του στην Ελλάδα, η ακαδημαϊκή του πορεία συνδέθηκε στενά με τον Σπυρίδωνα Λάμπρο, έναν ιστορικό με διεθνές κύρος. Υπήρξε αρχικά μαθητής του, απορροφώντας την επιστημονική του μεθοδολογία και το πάθος για την ιστορική έρευνα, και αργότερα εξελίχθηκε σε πολύτιμο συνεργάτη του. Η σχέση τους σημάδεψε μια ολόκληρη εποχή στην ελληνική ιστοριογραφία.
Η επίσημη διδακτική του σταδιοδρομία ξεκίνησε το 1910 στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης, όπου για έξι χρόνια (έως το 1916) διαμόρφωσε τις επόμενες γενιές δασκάλων. Η διοικητική του ικανότητα αναγνωρίστηκε και το 1916 ανέλαβε τη θέση του γραμματέα των Γενικών Αρχείων του Κράτους για δύο χρόνια (έως το 1918), συμβάλλοντας στην οργάνωση και την ανάδειξη του ιστορικού πλούτου της χώρας.
Το 1918 σηματοδότησε την έναρξη μιας μακράς και καρποφόρας θητείας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ως τακτικός καθηγητής στην έδρα της Αρχαίας Ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή, δίδαξε αδιάλειπτα έως το 1947, μεταλαμπαδεύοντας την αγάπη του για την αρχαιότητα σε χιλιάδες φοιτητές. Η διδασκαλία του δεν περιορίστηκε μόνο στην Αρχαία Ιστορία. Από το 1931 έως το 1947, προσέφερε τις γνώσεις του και στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, συνδέοντας την ιστορική γνώση με την καλλιτεχνική δημιουργία. Επιπλέον, από το 1943 έως το 1950, δίδαξε στο νεοϊδρυθέν Πάντειο Πανεπιστήμιο, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη των κοινωνικών και πολιτικών επιστημών στην Ελλάδα.
Ένα άλλο σημαντικό κεφάλαιο στην προσφορά του ήταν η άμισθη διεύθυνση του Τμήματος χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης από το 1923 μέχρι τον θάνατό του. Με αστείρευτο ζήλο, αφιερώθηκε στη μελέτη, την ταξινόμηση και την ανάδειξη των πολύτιμων χειρογράφων που φυλάσσονταν στην Εθνική Βιβλιοθήκη, καθιστώντας τα προσβάσιμα στην επιστημονική κοινότητα.
Το 1929 υπήρξε μια χρονιά-σταθμός στην καριέρα του. Η αναγνώριση της επιστημονικής του εμβέλειας επισφραγίστηκε με την εκλογή του ως μέλους της Ακαδημίας Αθηνών, του ανώτατου πνευματικού ιδρύματος της χώρας. Την ίδια χρονιά, η διεθνής του αναγνώριση ενισχύθηκε με την ανακήρυξή του ως αντεπιστέλλοντος μέλους του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου του Βερολίνου. Οι τιμητικές διακρίσεις συνεχίστηκαν με την αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα από το Πανεπιστήμιο της Τυβίγγης το 1937 και από το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης το 1958, επισφραγίζοντας την ευρεία αναγνώριση του έργου του στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Η ερευνητική του δραστηριότητα ήταν πλούσια και πολυδιάστατη. Ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια, το 1895, συμμετείχε στην ιστορική παλαιογραφική αποστολή στην Πάτμο και το Άγιο Όρος μαζί με τον Σπυρίδωνα Λάμπρο, μια εμπειρία που σημάδεψε την ενασχόλησή του με τη μελέτη αρχαίων χειρογράφων. Η συνεργασία του με τον von Soden στην έρευνα χειρογράφων της Καινής Διαθήκης σε βιβλιοθήκες της Αθήνας, του Μεγάλου Σπηλαίου, της Πάτμου και της Άνδρου ανέδειξε την εμβάθυνσή του στην κριτική του κειμένου της Καινής Διαθήκης.
Σημαντική ήταν και η συνεργασία του με τον Κωνσταντίνο Άμαντο στην έκδοση του έγκριτου επιστημονικού περιοδικού “Ελληνικά” από το 1928 έως το 1939, ένα βήμα για την προώθηση της ιστορικής και φιλολογικής έρευνας στην Ελλάδα. Επιπλέον, η συμβολή του στην ίδρυση της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ήταν καθοριστική, καθώς συμμετείχε στην πρώτη επιτροπή εκλογής των καθηγητών, διαμορφώνοντας το ακαδημαϊκό τοπίο της Βόρειας Ελλάδας.
Ο πολύτιμος αυτός πνευματικός άνθρωπος άφησε την τελευταία του πνοή στις 27 Σεπτεμβρίου 1966, αφήνοντας πίσω του ένα τεράστιο έργο και μια ανεξίτηλη παρακαταθήκη στην ιστορική και φιλολογική επιστήμη της Ελλάδας. Η ακαδημαϊκή παράδοση συνεχίστηκε από τον γιο του, Βενέτη (Βενετσάνο) Κουγέα, ο οποίος διακρίθηκε ως πανεπιστημιακός καθηγητής και πρύτανης της Γεωπονικής Σχολής, αποδεικνύοντας ότι η αφοσίωση στην επιστήμη ήταν μια οικογενειακή αξία.