Η Μάνη, με την άγρια ομορφιά και την πλούσια ιστορία της, αποτελεί πάντα πόλο έλξης για όσους αναζητούν την αυθεντική Ελλάδα. Ανάμεσα στα πέτρινα χωριά της, η Γονέα του Κότρωνα στην Ανατολική Μάνη ξεχωρίζει για μια ιδιαίτερη ιστορία: αυτή της ίδρυσής της από οικογένειες Κρητικών, τους Καλλέργηδες. Μια ιστορία που συνδέει δύο από τις πιο περήφανες και ιστορικές περιοχές της Ελλάδας.
Η οικογένεια των Καλλέργηδων δεν είναι μια τυχαία οικογένεια. Με βυζαντινές ρίζες που φτάνουν πίσω στο γένος των Φωκάδων, οι Καλλέργηδες εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη επί Νικηφόρου Φωκά. Εκεί, ειδικά στη Γωνιά Ρεθύμνου (Σφακίων), άνθισαν και διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην τοπική ιστορία. Ωστόσο, οι αναταραχές της Ενετοκρατίας και οι συνεχείς αγώνες ανάγκασαν κάποιους από αυτούς να αναζητήσουν νέες πατρίδες.
Περίπου 350 χρόνια πριν, γύρω στο 1620 μ.Χ., η μοίρα οδήγησε έναν κλάδο των Καλλέργηδων στη Μάνη. Η αφήγηση μιλά για τον Δημήτριο Καλλέργη που, όντας φυγόδικος από την Κρήτη, έφτασε στον Κότρωνα της Μάνης. Η Μάνη, γνωστή για την αυτονομία και την ικανότητά της να προσφέρει καταφύγιο, τον υποδέχτηκε.
Ένας συναρπαστικός θρύλος, όπως διηγείται ο Ευθύμιος Καλλέργης, περιγράφει την εγκατάσταση: ο Δημήτριος, αρχικά αντιμετωπιζόμενος ως “φερτός” και “παρακατιανός”, κέρδισε τελικά την αποδοχή της τοπικής κοινωνίας. Παντρεύτηκε μάλιστα μια Μανιάτισσα από το “Ραζί”, μια περιοχή πάνω από τον Κότρωνα. Την ημέρα του γάμου τους, χάρη στην κατανόηση ενός κρητικού τραγουδιού από πειρατές, ο Καλλέργης κατάφερε να σώσει τη ζωή του και της συζύγου του από μια πειρατική επιδρομή.
Ως αναγνώριση αυτού του γεγονότος και τιμητικά προς την ιδιαίτερη πατρίδα του, ο Καλλέργης έδωσε το όνομα Γωνέα (Γονέα) στην τοποθεσία όπου εγκαταστάθηκε πάνω από το Ραζί, χτίζοντας εκεί το αρχοντόσπιτό του. Έτσι, το χωριό Γονέα του Κότρωνα γεννήθηκε από την κρητική καταγωγή και την περιπετειώδη ιστορία ενός ανθρώπου.
Πέρα από την πλούσια οικογενειακή της ιστορία, η Γονέα φιλοξενεί και σημαντικά θρησκευτικά μνημεία που μαρτυρούν τον βαθύ πνευματικό βίο της περιοχής. Οι εκκλησίες της, με την αρχιτεκτονική και τις αγιογραφίες τους, αποτελούν ένα μοναδικό ταξίδι στο χρόνο:
- Ο Άγιος Γεώργιος: Βρίσκεται σε μια γραφική τοποθεσία, στους πρόποδες του βουνού προς τη θάλασσα, στη θέση Ραζί, προσφέροντας εκπληκτική θέα στο μανιάτικο τοπίο.
- Ο Προφήτης Ηλίας: Ένα ακόμα σημαντικό εκκλησιαστικό μνημείο που εμπλουτίζει την πνευματική κληρονομιά της Γονέας.
- Η Παναγία: Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει αυτή η εκκλησία, καθώς διαθέτει διπλό στρώμα αγιογραφιών. Αυτό το χαρακτηριστικό υποδηλώνει διαφορετικές χρονολογικές φάσεις αγιογράφησης, προσφέροντας στους μελετητές μια σπάνια ευκαιρία να παρατηρήσουν την εξέλιξη της βυζαντινής τέχνης μέσα στον ίδιο χώρο.
- Η Μονή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα: Ένα από τα πιο εντυπωσιακά μνημεία της περιοχής. Πρόκειται για μια περιτειχισμένη μονή του 14ου αιώνα, χαρακτηριστικό δείγμα της μανιάτικης μοναστηριακής αρχιτεκτονικής. Όπως και η Παναγία, διαθέτει διπλό στρώμα αγιογραφιών, γεγονός που την καθιστά εξαιρετικά σημαντική για την παλαιοχριστιανική και βυζαντινή τέχνη. Επιπλέον, η παρουσία αρχαϊκών μαρμάρων στο μοναστήρι υποδηλώνει την επαναχρησιμοποίηση αρχαίου υλικού, μια κοινή πρακτική στην βυζαντινή περίοδο, προσθέτοντας ακόμα ένα επίπεδο ιστορικής αξίας.
Σήμερα, η Γονέα δεν κατοικείται μόνιμα, καθώς πολλοί από τους απογόνους των Καλλέργηδων ζουν στον Κότρωνα ή σε άλλες περιοχές. Ωστόσο, οι πετρόχτιστοι πύργοι και τα πυργόσπιτα της Γονέας παραμένουν ζωντανά μνημεία της ιστορίας της. Οι απόγονοι εξακολουθούν να ανεβαίνουν και να φροντίζουν τις πατρογονικές τους εστίες, διατηρώντας άσβεστη τη μνήμη της κρητικής καταγωγής τους και την ιστορία του χωριού που “έφτιαξαν” οι πρόγονοί τους.
Η Γονέα Μάνης αποτελεί ένα συγκινητικό παράδειγμα του πώς οι ανθρώπινες μετακινήσεις, η ανθεκτικότητα και η αγάπη για τον τόπο μπορούν να δημιουργήσουν μοναδικές ιστορίες και να διαμορφώσουν τον πολιτιστικό χάρτη μιας χώρας.
Από τη Γωνέα της Κρήτης στη Γωνέα της Μάνης
Ο θρύλος της εγκατάστασης της οικογένειας Καλλέργη
Επιμέλεια: Γεωργία Π. Δημακόγιαννη
Διήγηση του Ευθυμίου Καλλέργη, μεσήλικα αγρότη, απόφοιτου 6ταξίου Γυμνασίου (μονίμου κατοίκου Κότρωνα).
Επί Ενετοκρατίας, έφτασε στον Κότρωνα της Μάνης ένας φυγόδικος Κρητικός καλούμενος Καλλέργης. Ένα έγκλημα του, στον τόπο του, τον ανάγκασε σε αυτοεξορία. Με κάποιο βαπόρι έφτασε στο Γύθειο κι από κει στο μετέπειτα χωριό Γωνέα, πάνω από τον Κότρωνα της Προσηλιακής Μάνης.
Η εγκατάστασή του επετράπη ακριβώς εκ του γεγονότος ότι ήταν Κρητικός. Όμως οι ντόπιοι τον ονόμαζαν «κοπέλλι» και «φερτό» μ’ όλα τα συνεπακόλουθα αυτού του «τίτλου», θεωρείτο πάντα παρακατιανός και έτσι έπρεπε να εκτελεί αναντίρρητα κάθε θέλημα ή προσταγή των αφεντάδων της περιοχής. Τελικά κατάληξη των δοκιμασιών που πέρασε και χάρη στην τιμιότητά του και στην καλή διαγωγή που έδειξε έγινε ισότιμα δεκτός στην τοπική κλειστή κοινωνία.
Τόσο μάλιστα, ώστε ένας από τους επιφανείς της περιοχής, από την τοποθεσία «Ραζί», (πάνω από τον Κότρωνα) του έδωσε την κόρη του, για γυναίκα του.
Την ημέρα του γάμου, που το γλέντι είχε ανάψει από τους χωριανούς, έφτασαν δύο γυρωλοί με τις πραμάτειες τους (χρυσαφικά και ανάχρες). Μέρα μεγάλης γιορτής και τους καλοδέχτηκαν κατά το πατροπαράδοτο της μανιάτικης φιλοξενίας. Τους έβαλαν κρασί και φαΐ και τους έμπασαν στο χορό. Κάποια στιγμή οι ντόπιοι άρχισαν να τραγουδάνε:
«Μπάτε όλοι στο χορό
τώρα που βρήκατε καιρό,
γιατί αύριο παντρευόσαστε
και νοικοκυρευόσαστε.
Δε θα σας αφήνουν οι άντρες σας,
να πάτε στις μανάδες σας,
δε θα σας αφήνουν τα μωρά
να πάτε όπου είναι η χαρά.
Δεν θα σας αφήνει ο πεθερός
να πάτε κει πούναι ο χορός.
Δεν θα σας αφήνει η πεθερά
να πάτε στη μανογενιά.
-Τους άντρες τους μεθύζουμε
και τους αποκοιμίσουμε
και τα μωρά τα δέρνουμε
μαζί μας δεν τα παίρνουμε.
Και τον κακό τον πεθερό
τον κάνω ότι θέλω εγώ.
Και την κακιά την πεθερά
την (ε)πετάμε στη φωτιά».
Στην αντιστροφή του τραγουδιού απ’ τους παριστάμενους στο «μπάτε όλοι στο χορό» ένας από τους γυρωλούς άνοιξε για πρώτη φορά το στόμα του, κι είπε κάτι στη γλώσσα του. Έντρομος ο γαμπρός Καλλέργης κατάλαβε το συμπλήρωμα του στίχου:«Μπάτε όλοι στο χορό και το βράδυ στο γυαλό»! Μπήκε αμέσως στο νόημα, ότι οι γυρωλοί δεν βρέθηκαν τυχαία στον τόπο τους, αλλά αποτελούσαν μέλη κάποιου πειρατικού πλοίου το οποίο είχε φτάσει στα χωριά της Μάνης με σκοπό να φονεύσει και να λεηλατήσει τον ντόπιο πληθυσμό. Στην ταραχή του πάνω και δεδομένου του ότι το γλέντι βρισκόταν στο αποκορύφωμά του και ότι η ώρα είχε σημάνει, πήρε με τρόπο τη Μανιάτισσα γυναίκα του πέρασε το ρέμα και ξενύχτησε σε μια σπηλιά.
Το ίδιο βράδυ, ο γιαλός είχε πραγματικά γεμίσει πειρατές, που ανηφόρισαν στο «Ραζί» και το μακέλεψαν. Το άλλο πρωί ξαναμπήκαν στα καράβια κι έφυγαν.
Ο Καλλέργης με τη γυναίκα του είχε γλυτώσει παρά τρίχα και συνειδητά ή ασυνείδητα είχε ανταποδώσει όλες εκείνες τις δοκιμασίες, που είχε περάσει, όταν πρωτοήρθε στο χωριό. Εγκατεστάθη πάνω από το «Ραζί» σε μια τοποθεσία που την ονόμασε Γωνέα (μετέπειτα χωριό, εγκατελειμμένο σήμερα!) τιμητικά από την ιδιαιτέρα του πατρίδα τη Γωνιά των Σφακίων Κρήτης. Έχτισε το αρχοντόσπιτο του τόπου κι έγινε μέγας και τρανός στην περιοχή. Φέρεται μάλιστα και ο ιδρυτής και παλιότερος κάτοικος της κοινότητας Κότρωνα….
Απ’ αυτή τη γενιά έλκω και εγώ την καταγωγή μου….
Με πηγές : mani.org
Φωτό: https://www.exploring-greece.gr/
