Οι Δολοί είναι ένα ιστορικό και γραφικό χωριό που βρίσκεται στην Έξω Μάνη , στις δυτικές απολήξεις του Ταϋγέτου. Πρόκειται για έναν τόπο με πλούσια ιστορία, πανέμορφες εκκλησίες και ένα τοπίο που συνδυάζει αρμονικά το βουνό με τη θέα στη θάλασσα.
Οι Δολοί απέχουν περίπου 18 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Καλαμάτας. Το χωριό χωρίζεται σε δύο κύριους οικισμούς, τους Άνω Δολούς και τους Κάτω Δολούς, που είναι χτισμένοι αντικριστά σε δύο λόφους. Διοικητικά, οι Δολοί ανήκουν στον Δήμο Δυτικής Μάνης.
Η Τοπική Κοινότητα Δολών περιλαμβάνει επίσης τους οικισμούς Καλιανέικα και τις Κιτριές, ένα ψαροχώρι που υπήρξε το επίνειο της Ζαρνάτας και ιστορικά έδρα πολλών Μπέηδων της Μάνης.
Η περιοχή των Δολών κατοικείται από προϊστορικά χρόνια, όπως μαρτυρούν τα νεολιθικά και πρωτοελλαδικά όστρακα που έχουν βρεθεί σε σπήλαιο στη θέση “Κότουλας”, νοτιοανατολικά του όρους Άγιος Γεώργιος.
Η πρώτη γραπτή αναφορά για τους Δολούς χρονολογείται στις αρχές του 17ου αιώνα. Κατά τον Μεσαίωνα, το χωριό γνώρισε μεγάλη πληθυσμιακή ακμή. Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή αναφέρει γύρω στο 1670 ότι οι Δολοί είχαν 300 σπίτια και στέγαζαν 1.800 πολεμιστές. Αργότερα, στις αρχές του 19ου αιώνα, ο Γάλλος περιηγητής Φρανσουά Πουκεβίλ κατέγραψε πάνω από 500 σπίτια, γεγονός που υποδηλώνει τη σημασία και την αίγλη του χωριού εκείνη την εποχή.
Οι Δολοί, όπως και όλη η Έξω Μάνη, διατήρησαν μια ιδιαίτερη αυτονομία κατά την Οθωμανική κυριαρχία. Οι Μανιάτες ήταν γνωστοί για τον αδάμαστο χαρακτήρα τους και τους πύργους τους, που χρησίμευαν ως οχυρά άμυνας.
Οι Δολοί είναι πλούσιοι σε βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία, κυρίως εκκλησίες, που αποτελούν δείγματα της σπουδαίας αρχιτεκτονικής και αγιογραφικής παράδοσης της περιοχής:
- Εκκλησία Αγίας Παρασκευής: Ένας εντυπωσιακός μοναστηριακός ναός με διπλό τρούλο και εξαιρετικές τοιχογραφίες του Παναγιώτη Μπενιζέλου, που χρονολογούνται από το 1698. Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο.
- Εκκλησία Αγίου Νικολάου: Βρίσκεται μέσα στον πύργο του Κετσέα και κοσμείται με τοιχογραφίες του 1785.
- Εκκλησία Ευαγγελισμού της Θεοτόκου (Άνω Δολοί): Μικρή, μονόχωρη, αρχικά καμαροσκέπαστη, με λαϊκές τοιχογραφίες του 18ου αιώνα. Υπέστη ζημιές από τον σεισμό του 1944.
- Εκκλησία Προφήτη Ηλία (Άνω Δολοί): Μονόχωρος, ξυλόστεγος ναός με πυργοειδές πολυόροφο κωδωνοστάσιο από πωρόλιθο, που φέρει τη χρονολογία 1806. Οι τοιχογραφίες του είναι λαϊκής τέχνης του 19ου αιώνα και διατηρείται ξυλόγλυπτο τέμπλο.
- Μοναστήρι Αγίου Νικήτα (Άνω Δολοί): Έχει ωραία αγιογράφηση του 1752 και λέγεται ότι λειτουργούσε ως κρυφό σχολείο κατά την Τουρκοκρατία.
- Άγιος Βασίλειος: Βρίσκεται στην κεντρική πλατεία των Κάτω Δολών και χτίστηκε το 1776.
- Πύργος του Σαράβα: Δεσπόζει στους Άνω Δολούς, αποτελώντας ένα χαρακτηριστικό δείγμα της μανιάτικης οχυρωματικής αρχιτεκτονικής.
- Ιερόν Κάθισμα Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Δολών: Ένα σύγχρονο μοναστήρι που έχει αναλάβει σημαντικό έργο στην περιοχή, μεταξύ άλλων και τη διάσωση σπάνιων φυλών ζώων, όπως ο σκυριανός ίππος και ο μανιάτικος όνος.
Οι Δολοί αποτελούν ιδανική αφετηρία για να εξερευνήσετε την Έξω Μάνη, προσφέροντας τόσο ηρεμία όσο και ευκαιρίες για δραστηριότητες στη φύση:
- Πεζοπορία: Η περιοχή είναι γνωστή για τα γραφικά της μονοπάτια. Οι Δολοί βρίσκονται κοντά στην αρχή του φαραγγιού του Ριντόμου (ή Κοσκάραγας), ενός από τα πιο όμορφα της Ελλάδας, το οποίο καταλήγει στην ακτή της Σάντοβας και τις Κιτριές. Προσφέρεται για εκπληκτικές πεζοπορικές διαδρομές. Επίσης, το φαράγγι του Φονέα είναι μια άλλη αξιόλογη επιλογή.
- Εξερεύνηση της Έξω Μάνης: Από τους Δολούς μπορείτε εύκολα να επισκεφθείτε άλλους όμορφους προορισμούς όπως η Καρδαμύλη, η Στούπα, τα Πύργος Καπετανάκηδων στους Μύλους Βέργας, και να απολαύσετε τις παραλίες της περιοχής, όπως ο Αλμυρός και η Σάντοβα.
- Γνωριμία με την Παράδοση: Οι Δολοί είναι ένα ζωντανό χωριό με ενεργό Πολιτιστικό Σύλλογο που διοργανώνει εκδηλώσεις και δραστηριότητες, συμβάλλοντας στη διατήρηση της τοπικής παράδοσης και την ανάπτυξη της περιοχής. Η βασική απασχόληση των κατοίκων παραμένει η ελαιοκαλλιέργεια.
Οι Δολοί αποτελούν έναν προορισμό που συνδυάζει την ιστορική βαρύτητα με τη φυσική ομορφιά και την αυθεντική μανιάτικη φιλοξενία, προσφέροντας μια ολοκληρωμένη εμπειρία στον επισκέπτη.
Ο Θρύλος του Κρυμμένου Χρυσού και η Θαυματουργή Εικόνα της Αγίας Παρασκευής των Δολών
Στη Έξω Μάνη, εκεί που ο Ταΰγετος συναντά το Ιόνιο Πέλαγος, στέκουν περήφανοι οι Δολοί, ένα χωριό με ψυχή χτισμένη από πέτρα και πίστη. Ειδικά στον Άνω Δολό, δεσπόζει η Αγία Παρασκευή, ένας ναός που δεν είναι απλώς μια εκκλησία, αλλά ένας ολόκληρος βράχος πίστης και μυστικών, με τον μοναδικό διπλό τρούλο της και τις ψυχές των αγιογράφων της να ζουν ακόμα στις τοιχογραφίες του 1698.
Λέγεται πως, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όταν η Μάνη, αν και τυπικά υπό οθωμανική κυριαρχία, διατηρούσε την άγρια αυτονομία της, οι επιδρομές και οι λεηλασίες ήταν συχνό φαινόμενο. Οι Μανιάτες, γνωστοί για την οξυδέρκεια και τη στρατηγική τους, έκρυβαν τους θησαυρούς τους σε μέρη που μόνο αυτοί γνώριζαν: σε σπηλιές, σε κρυφές στοές κάτω από τους πύργους, ακόμα και μέσα στους τοίχους των εκκλησιών τους.
Οι Δολοί, με τις τόσες πολλές και πλούσιες εκκλησίες τους, ήταν ένας θρησκευτικός θησαυρός από μόνος του. Και η Αγία Παρασκευή, με την επιβλητική της μορφή, αποτελούσε το επίκεντρο της πίστης και της αντίστασης.
Ο θρύλος λέει ότι την περίοδο που ο Παναγιώτης Μπενιζέλος (ναι, ο διάσημος αγιογράφος από την Κωνσταντινούπολη, που άφησε το αποτύπωμά του και στη Μάνη) αγιογραφούσε τις τοιχογραφίες της Αγίας Παρασκευής, οι κάτοικοι των Δολών είχαν μια βαθιά ανησυχία. Φοβούνταν μια μεγάλη επικείμενη επιδρομή, που θα μπορούσε να ισοπεδώσει το χωριό και να λεηλατήσει τα πάντα.
Τότε, ο Ιερέας του χωριού, ένας σοφός γέροντας που είχε ζήσει πολλές ταραγμένες εποχές, μαζί με τους προύχοντες και τον ίδιο τον αγιογράφο, πήραν μια τολμηρή απόφαση. Αποφάσισαν να κρύψουν τους μεγαλύτερους θησαυρούς του χωριού: χρυσά νομίσματα, πολύτιμα σκεύη και, το σπουδαιότερο, μια θαυματουργή εικόνα της Αγίας Παρασκευής, που λέγεται ότι είχε φερθεί από την ίδια την Κωνσταντινούπολη και ήταν πηγή δύναμης και ελπίδας για τους κατοίκους.
Δεν τα έκρυψαν σε κάποια σπηλιά, ούτε σε κάποιο πύργο. Τα έκρυψαν μέσα στους ίδιους τους τοίχους της Αγίας Παρασκευής, πίσω από τις φρεσκοζωγραφισμένες τοιχογραφίες. Ένας μυστικός μηχανισμός, γνωστός μόνο σε τρεις έμπιστους άνδρες της οικογένειας, θα άνοιγε ένα κρυφό πέρασμα.
Η επιδρομή ήρθε. Οι Τούρκοι λεηλάτησαν το χωριό, αλλά δεν βρήκαν τους μεγάλους θησαυρούς. Έψαξαν παντού, ακόμα και στην εκκλησία, αλλά οι τοίχοι της Αγίας Παρασκευής, με τις αγιογραφίες τους, έμοιαζαν συμπαγείς και αδιάβατοι.
Μετά το πέρασμα της λαίλαπας, οι τρεις άνδρες της οικογένειας πήγαν να ανασύρουν τους θησαυρούς. Όμως, η μοίρα είχε άλλα σχέδια. Λίγες μέρες αργότερα, μια ξαφνική επιδημία έπληξε το χωριό, και και οι τρεις άνδρες πέθαναν, παίρνοντας μαζί τους το μυστικό του κρυμμένου χρυσού και της θαυματουργής εικόνας.
Από τότε, ο θρύλος λέει ότι ο χρυσός παραμένει κρυμμένος κάπου μέσα στους τοίχους της Αγίας Παρασκευής. Πολλοί έχουν προσπαθήσει να τον βρουν, αλλά κανείς δεν έχει καταφέρει. Το σημαντικότερο όμως, είναι η θαυματουργή εικόνα. Λέγεται πως, ακόμα κι αν κανείς δεν την έχει δει μετά την απόκρυψή της, η Αγία Παρασκευή εξακολουθεί να προστατεύει τους Δολούς.
Πολλοί ντόπιοι υποστηρίζουν ότι σε δύσκολες στιγμές για το χωριό, όπως σε περιόδους ξηρασίας, αρρώστιας ή απειλής, η εικόνα εκπέμπει ένα απαλό φως μέσα από τους τοίχους της εκκλησίας της. Άλλοι λένε ότι ακούν αχνές ψαλμωδίες να βγαίνουν από τα τείχη τη νύχτα, σαν τις προσευχές των προγόνων τους, και ότι η παρουσία της εικόνας είναι αυτή που διατηρεί την εκκλησία όρθια και προστατεύει το χωριό από κάθε κακό.
Έτσι, η Αγία Παρασκευή των Δολών δεν είναι μόνο ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα, αλλά και ένας ζωντανός θρύλος, μια απόδειξη ότι η πίστη και τα μυστικά των προγόνων φυλάγονται με ευλάβεια από τις πέτρες και τον αέρα της Μάνης, περιμένοντας ίσως την κατάλληλη στιγμή για να αποκαλυφθούν ξανά.
Ιστορίες Ρούγας
Σχετικό άρθρο:
