Στη Μέσα Μάνη, βορειοδυτικά του μικρού χωριού Τσόπακας, βρίσκεται ένας σημαντικός βυζαντινός ναός, ο Άγιος Θεόδωρος. Αν και σήμερα είναι ερειπωμένος, η αρχιτεκτονική του μαρτυρεί μια πλούσια και σύνθετη ιστορία. Το άρθρο αυτό εξερευνά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτού του ναού, τα οποία τον καθιστούν ένα μοναδικό αρχιτεκτονικό παράδειγμα.
Περιγραφή και Αρχιτεκτονική
Ο Άγιος Θεόδωρος είναι μια στενόμακρη, μονόχωρη εκκλησία, με διαστάσεις 13,65 μ. x 2,65 μ. Είναι γνωστός και με την ονομασία “Τρισάκια”, πιθανότατα λόγω της ύπαρξης δύο μεταγενέστερων, μικρότερων παρεκκλησίων που ήταν προσκολλημένα στο ανατολικό του τμήμα, βόρεια και νότια.
Ο ναός είναι χτισμένος με ημίεργους, μεγάλους, τεφρούς λίθους, συνδεδεμένους με κονίαμα, και μικρά βότσαλα. Η είσοδος βρίσκεται στον δυτικό τοίχο, ενώ το ανακουφιστικό της τόξο είναι κατασκευασμένο από πωρόλιθο.
Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό της εσωτερικής αρχιτεκτονικής του ναού είναι οι πέντε τυφλές αψίδες που διαλύονται στους μακρούς τοίχους. Στη βάση τους έχουν χτιστά θρανία. Μέσα στο ιερό, υπάρχει μια μικρότερη αψίδα, ενώ στον κυρίως ναό υπάρχουν τέσσερις.
Το Αρχιτεκτονικό Μυστήριο του Τόξου
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του ναού είναι ένα ελαφρώς πεταλόμορφο τόξο στον βόρειο τοίχο. Αυτό το τόξο, που συνέδεε τον κυρίως ναό με το βόρειο παρεκκλήσι, έχει σήμερα τοιχοδομηθεί. Ωστόσο, η ύπαρξή του αποτελεί ένα αρχιτεκτονικό αίνιγμα.
Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι ο ναός χτίστηκε σε στάδια. Αρχικά, οι εξωτερικοί τοίχοι χτίστηκαν μέχρι ένα ορισμένο ύψος. Στη συνέχεια, ίσως τον 12ο αιώνα, προστέθηκε το πεταλόμορφο τόξο. Καθώς το πάχος των τοίχων δεν ήταν αρκετό για να στηρίξει το βάρος της καμάρας της οροφής, χτίστηκαν παραστάδες κολλημένες στους τοίχους. Αυτές συνδέθηκαν με τόξα, πάνω στα οποία στηρίχτηκε η καμάρα. Αργότερα, το πεταλόμορφο τόξο τοιχοδομήθηκε.
Η ύπαρξη αυτού του τόξου, σε συνδυασμό με μια προεξοχή του βόρειου τοίχου, υποδηλώνει ότι ίσως προϋπήρχε κάποιο άλλο κτίσμα στην περιοχή, μέρος του οποίου ενσωματώθηκε στην εκκλησία.
Διακόσμηση και Εσωτερικά Στοιχεία
- Τέμπλο: Στο εσωτερικό του ναού βρέθηκε ένα μαρμάρινο ανάγλυπτο τέμπλο, το οποίο πιθανότατα τοποθετήθηκε πριν τη διακόσμηση του ναού με τοιχογραφίες.
- Τοιχογραφίες: Μέρος του κονιάματος με γραπτό διάκοσμο από κόκκινες ταινίες διασώζεται στο πάνω μέρος του βόρειου θωρακίου. Παρόμοια ταινία υπάρχει και μέσα στο ιερό.
- Αγία Τράπεζα: Η Αγία Τράπεζα, σήμερα πεσμένη, στηριζόταν σε τμήμα ενός κίονα. Ένας άλλος κιονίσκος σώζεται στον χώρο της Πρόθεσης.
Ο Άγιος Θεόδωρος στον Τσόπακα είναι ένας ναός που κρύβει πίσω από τα ερειπωμένα τείχη του μια πολύπλοκη αρχιτεκτονική ιστορία, η οποία μαρτυρά τις διαδοχικές φάσεις κατασκευής και ανακατασκευής. Κάθε λίθος του αφηγείται μια ιστορία από το παρελθόν.
Πηγή : Νικόλαος Β. Δρανδάκης. Μάνη & Λακωνία σελ.351-352.Τόμος Α΄2009
Φωτογραφικό Υλικό: {Οι τοιχογραφίες του ναού έχουν υποστεί φθορές }.
Χάρτης:
