Στη Μάνη, έναν τόπο με βαθιές ρίζες στην ελληνική ιστορία, η γλώσσα αποτελεί ένα ζωντανό μουσείο του παρελθόντος. Όπως επισημαίνει η Φιλόλογος Γεωργία Π. Δημακόγιαννη, πολλά στοιχεία του βίου των αρχαίων και μεσαιωνικών Ελλήνων διατηρούνται αναλλοίωτα στις καθημερινές εκφράσεις και, κυρίως, στη γλώσσα των ντόπιων. Αυτή η γλωσσική συνέχεια δεν είναι απλώς μια ακαδημαϊκή διαπίστωση, αλλά μια έμπρακτη απόδειξη της ιστορικής συνέχειας του τόπου.
Η Γλώσσα ως Αποτύπωμα της Ιστορίας
Η σύνδεση της μανιάτικης διαλέκτου με την αρχαία ελληνική είναι εντυπωσιακή. Λέξεις που ακούγονται ακόμα και σήμερα στην καθημερινότητα των Μανιατών, φανερώνουν την αρχαία τους προέλευση. Για παράδειγμα:
- Αρμάκια προέρχονται από το αρχαίο έρμαξ.
- Λουρία από το αρχαίο λώρον.
- Λάγκουνα από το αρχαίο λαγών.
- Τρόχαλος από το αρχαίο τροχμαλός.
Ακόμη και όροι του αγροτικού και ποιμενικού βίου φέρουν την αρχαία τους κληρονομιά. Τα μέρη του αρότρου, όπως η ζεύλα (από τον ζυγό) και το σταβάρι (από τον ιστοβοέα), μας έρχονται απευθείας από τον Ησίοδο. Οι τσοπάνηδες χρησιμοποιούν ακόμα τους όρους πινό για τα πρόβατα και πηλά για τα ζώα, διατηρώντας έτσι ζωντανή μια αρχαία ορολογία.
Οι Μήνες της Μάνης: Ένα Λαογραφικό Ψηφιδωτό
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ονόματα των μηνών στη Μάνη, καθώς αυτά δεν είναι απλώς μεταφράσεις, αλλά φέρουν τοπικά χαρακτηριστικά και συνδέονται άμεσα με τις αγροτικές εργασίες και τις παραδόσεις κάθε εποχής. Ακολουθούν τα ονόματα των μηνών όπως λέγονται στη Μάνη, μαζί με τα σχόλια που τους συνοδεύουν:
- Γενάρης
- Χλεβάρης
- Μάρτης
- Απρίλης
- Αμάης
- Ιούνιος: Θεριστής ή Αλωνάρης Η ονομασία αυτή είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον θερισμό των σταχυών που γινόταν παραδοσιακά τον Ιούνιο.
- Ιούλιος: Γυαλιστής Ο «Γυαλιστής» οφείλει το όνομά του στο γεγονός ότι αυτόν τον μήνα αρχίζουν να «γυαλίζουν», δηλαδή να ωριμάζουν, τα σύκα. Είναι χαρακτηριστικό ότι την εορτή του Προφήτη Ηλία, τα παιδιά ανέβαιναν στις βουνοκορφές, άναβαν φωτιές και τραγουδούσαν: «Τα’ Άγιου Λιος γυαλίζονται / τα σούκα σφραϊδίζονται.» Συνήθεις ήταν και οι πετροπόλεμοι μεταξύ παιδιών από διαφορετικές συνοικίες, όπως οι «πανωμαχαλιώτες» και οι «κατωμαχαλιώτες».
- Αύγουστος: Σουκολόης Ενώ σε κάποιες περιοχές αναφέρεται ως «Συκολόγος», στη Μάνη επικρατεί η ονομασία Σουκολόης, καθώς οι ντόπιοι χρησιμοποιούν τη λέξη «σούκο» αντί για «σύκα».
- Σεπτέμβριος: Αρδικολόης Παρόμοια, ο Σεπτέμβριος δεν λέγεται «Ορτυκολόγος» όπως σε άλλες περιοχές, αλλά Αρδικολόης, από τα «αρδύκια» (και όχι ορτύκια).
- Οκτώβριος: Σκιγιάτης Στη Μάνη, ο Σκιγιάτης συνδέεται με το ρητό «σκίζε, ‘ργώνε», αναδεικνύοντας τις αγροτικές εργασίες του μήνα.
- Νοέμβριος: Βρωμαλίτης Η ονομασία του μήνα συνδέεται με τα βρωμάλια, μια αρχαία γιορτή που η ανάμνησή της διατηρήθηκε στη Μάνη. Η άποψη ότι ο μήνας ονομάζεται έτσι επειδή τότε ψοφούν τα ζώα δεν ευσταθεί, καθώς το Νοέμβριο υπάρχει επάρκεια τροφής για αυτά.
- Δεκέμβρης
Η Ζωντανή Κληρονομιά των Εορτών
Πέρα από τα ονόματα των μηνών, η Μάνη διατήρησε και την ανάμνηση αρχαίων εορτών, όπως τα Βρουμάλια και τα Ρουσάλια. Η σημασία των Ρουσαλίων αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στον παραδοσιακό στίχο:
«Όλα τα Σάββα(τα) Σάββατα να πάνε να γυρίσουν του Ρουσαλή το Σάββατο να πάει να μη γυρίσει.»
Συνοψίζοντας, η μελέτη των ονομάτων των μηνών στη Μάνη αποκαλύπτει όχι μόνο τη γλωσσική συνέχεια της περιοχής, αλλά και την πλούσια λαογραφική της παράδοση, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον αγροτικό βίο και τις αρχαίες ρίζες του ελληνισμού. Η Μάνη παραμένει ένα ζωντανό παράδειγμα του πώς η γλώσσα μπορεί να αποτελέσει γέφυρα μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος, διατηρώντας αναλλοίωτη την πολιτισμική ταυτότητα ενός τόπου.
Πηγή: mani.org