Στην αγέρωχη και επιβλητική Μέσα Μάνη, εκεί που η πέτρα συναντά τη θάλασσα και η ιστορία ζωντανεύει σε κάθε γωνιά, βρίσκεται το χωριό Μάραθος. Ένας οικισμός που, αν και δεν συγκαταλέγεται στους αρχαιότερους της περιοχής, φέρει τη δική του ξεχωριστή ιστορία, συνδεδεμένη άρρηκτα με την κοινωνική εξέλιξη και τους σκληρούς αγώνες των Μανιατών.
Από τους Μεγαλιθικούς Οικισμούς στους Πύργους
Πριν την εμφάνιση οικισμών όπως ο Μάραθος, η Μέσα Μάνη φιλοξενούσε έως τον 17ο αιώνα τους περίφημους “μεγαλιθικούς” οικισμούς. Αυτά τα κτίσματα, γνωστά στους ντόπιους ως “Κωλόσπιτα” ή “κολοσπίτακες”, ήταν κατασκευασμένα από τεράστιους ογκόλιθους χωρίς τη χρήση κονιάματος ή κεραμιδιού, με μαρμάρινες καλύψεις και χαμηλές εισόδους που έκλειναν με ογκόλιθους. Η αρχιτέκτων Χάρη Καλλιγά έχει αναφερθεί εκτενώς σε αυτές τις αξιοσημείωτες κατασκευές που προβληματίζουν ακόμα τους ειδικούς.
Ωστόσο, από τον 17ο αιώνα και μετά, η κοινωνική συγκρότηση της Μάνης άρχισε να μεταβάλλεται. Η αγροτική πατριά εξελίχθηκε σε φεουδαρχική μονάδα, με αιματηρές διενέξεις – τις γνωστές βεντέτες – να ξεσπούν μεταξύ των ισχυρών “απάνω” τάξεων (Νικλιάνους, μεγαλογεννήτες, σοϊλήδες). Σε αυτό το νέο, έντονα ανταγωνιστικό περιβάλλον, οι μεγαλιθικές κατασκευές έπαψαν να εξυπηρετούν τις ανάγκες. Η χρήση του κονιάματος γενικεύτηκε, οι οικισμοί καθιερώθηκαν σε πιο μόνιμες θέσεις και το σύμβολο της δύναμης και της άμυνας έγινε ο πανύψηλος Πύργος και το Πυργόσπιτο. Οι πύργοι επέτρεπαν στους ισχυρούς παράγοντες να ελέγχουν τις περιοχές τους, δημιουργώντας μια σύνθετη ταξική δομή με υποτακτικούς όπως οι αχαμνόμεροι και οι φαμέγιοι.
Η Γέννηση του Μαράθου: Απόδραση και Οχυρό
Σε αυτήν ακριβώς την περίοδο, μετά τον 17ο αιώνα, προστίθεται στους οικισμούς της Μέσα Μάνης και ο Μάραθος. Η απουσία μεγαλιθικών κατασκευών υποδηλώνει την μεταγενέστερη ίδρυσή του. Ενώ ο Νικήτας Νηφάκος δεν τον αναφέρει στην “Ιστορία της Μάνης” του στα τέλη του 18ου αιώνα, η παράλειψη αυτή δεν σημαίνει την ανυπαρξία του. Σύμφωνα με τον Λυκειάρχη και Φιλόλογο Κυριάκο Παπαδόδημα, από την οικογένεια των Παπαδοδημαίων του Μαράθου, το χωριό άρχισε να χτίζεται γύρω στο 1700.
Η παράδοση θέλει ιδρυτές του Μαράθου τον μοναχό Θεόδωρο και τον Παπα-Δήμο. Φεύγοντας από τα Άλικα λόγω οικογενειακών συγκρούσεων, μετακινήθηκαν ανατολικά στην περιοχή που ονομάζεται “Κίμουλος”, πάνω από το φαράγγι του Αϊ Νίκου. Εκεί, έχτισαν το γραφικό εκκλησάκι της Κοίμησης της Θεοτόκου, ένα λιτό βασιλική με γκρίζες μαρμαρόπλακες, που λειτουργείται ακόμα και σήμερα κάθε Δεκαπενταύγουστο, φιλοξενώντας καλοδιατηρημένες τοιχογραφίες από Μανιάτη λαϊκό αγιογράφο. Γύρω από το εκκλησάκι, οι οικιστές αδελφοί και οι απόγονοι του Παπα-Δήμου δημιούργησαν ελαιόδεντρα, φραγκοσυκιές και τον οικογενειακό πύργο. Ο Παπα-Δήμος και τα τέσσερα αγόρια του (Νικόλας, Γερακάρης, Πέτρος και Θοδωρής) αποτέλεσαν τους προγόνους της οικογένειας των Παπαδοδημαίων, που αριθμεί σήμερα περίπου 300 απογόνους.
Στρατηγική Θέση και Ζωή στο “Ξεμόνι”
Η επιλογή της θέσης του Μαράθου δεν ήταν τυχαία. Σε μια εποχή έντονων ενδοταξικών αγώνων, η ίδρυση ενός νέου οικισμού με πύργο – ενός “ξεμονιού” – ήταν μια υπόθεση μεγάλης σημασίας. Ο Μάραθος, μια “αετοφωλιά στον αναμμένο και ανεμοδαρμένο βράχο του Ταινάριου Ταϋγέτου”, ελέγχει το φαράγγι του Αϊ-Νίκου και βρίσκεται σε στρατηγικό “πέρασμα” προς τα Μουντανίστικα και το Κοτράφι. Αυτός ο οικισμός των Παπαδοδημαίων, με τα 10 λιθόκτιστα σπίτια του και τον οικογενειακό πύργο, έπαιξε αναμφίβολα σημαντικό ρόλο ως “ξεμόνι” των Αλίκων.
Η Διαχρονική Παρουσία του Ανθρώπου
Το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του Μαράθου είναι ότι δεν του έλειψε ποτέ η ανθρώπινη παρουσία. Ακόμα και σήμερα, μια 65χρονη γυναίκα κατοικεί μόνιμα στο χωριό, αποτελώντας ζωντανό κομμάτι της ιστορίας και της παράδοσης της αείζωης Μάνης. Αν και πολλοί Παπαδοδημαίοι ζουν πλέον στην Αθήνα και τον Πειραιά, ως επιστήμονες, στρατιωτικοί και τεχνικοί υπάλληλοι, η καρδιά τους χτυπάει πάντα δυνατά για τον Μάραθο. Η αγάπη τους για τον τόπο φάνηκε το 1975, όταν με προσωπική εργασία και έξοδα συνέδεσαν το “ξεμόνι” τους με τον αμαξιτό χωματόδρομο, διασφαλίζοντας την προσβασιμότητα και τη συνέχεια.
Ο Μάραθος αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα παραδοσιακού οικισμού της Μέσα Μάνης, που μαρτυρά την ανθεκτικότητα, την προσαρμοστικότητα και το άσβεστο πάθος των Μανιατών για τη γη τους. Είναι ένα μέρος όπου η ιστορία, η αρχιτεκτονική και η ανθρώπινη παρουσία συνυπάρχουν αρμονικά, προσφέροντας μια μοναδική εικόνα της μανιάτικης ψυχής.
Mε πηγές mani.org
