Στα μέσα Μαρτίου του 1821, η ατμόσφαιρα στη Μάνη ήταν ήδη ηλεκτρισμένη. Ο Παπαφλέσσας και ο Αναγνωσταράς, μέλη της Φιλικής Εταιρείας, είχαν ταξιδέψει στην περιοχή, προετοιμάζοντας το έδαφος για την επανάσταση. Λίγο πριν, στις αρχές του μήνα, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης είχε φτάσει στην Καρδαμύλη, ενισχύοντας το επαναστατικό κλίμα και συγκεντρώνοντας δυνάμεις. Οι Μανιάτες, με την ανέκαθεν πολεμική τους παράδοση και την σχετική αυτονομία τους, ήταν έτοιμοι για τον ξεσηκωμό.
Η Καλαμάτα, στρατηγικής σημασίας πόλη της Μεσσηνίας, βρισκόταν υπό την οθωμανική διοίκηση του βοεβόδα Σουλεϊμάν αγά Αρναούτογλου. Οι Έλληνες επαναστάτες, με πρωτεργάτες τους Φιλικούς και τους Μανιάτες αρχηγούς, επινόησαν ένα ευφυές σχέδιο για την κατάληψη της πόλης, ώστε να αποφύγουν αιματοχυσία και να διατηρήσουν τις δυνάμεις τους για τη συνέχεια του Αγώνα.
Γύρω στα μέσα Μαρτίου, ένα πλοίο φορτωμένο με πολεμοφόδια, που είχαν στείλει οι Φιλικοί από τη Σμύρνη, έφτασε στο λιμάνι του Αλμυρού, κοντά στην Καλαμάτα. Ο Νικηταράς και ο Αναγνωσταράς ανέλαβαν να μεταφέρουν το φορτίο σε ασφαλές μέρος, συνοδευόμενοι από ένοπλους.
Οι οθωμανικές αρχές της Καλαμάτας, ανήσυχες από τις φήμες για επαναστατικό αναβρασμό και βλέποντας την κίνηση ενόπλων, ζήτησαν εξηγήσεις από τους προκρίτους της πόλης. Αυτοί, ακολουθώντας το σχέδιο των επαναστατών, απάντησαν ότι οι ένοπλοι ήταν απλώς χωρικοί που συνόδευαν φορτία λαδιού για τον φόβο ληστών – φήμες που επίτηδες είχαν διαδοθεί από τον Παπαφλέσσα και τους συντρόφους του.
Ο Αρναούτογλου, πείστηκε από την εξήγηση και, ακόμα πιο αφελώς, ζήτησε ενισχύσεις από τους Μανιάτες για την προστασία της πόλης, καθώς οι δικές του φρουρές ήταν ανεπαρκείς. Αυτή ήταν η τέλεια ευκαιρία που περίμεναν οι επαναστάτες.
Ήδη από τις 17 Μαρτίου, στην Αρεόπολη της Λακωνικής Μάνης, οι πρόκριτοι της Μάνης, υπό την αρχηγία του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, είχαν υψώσει τη σημαία της επανάστασης στον Ναό των Ταξιαρχών, ορκίζοντας τους αγωνιστές. Αυτό ήταν το πραγματικό έναυσμα του Αγώνα, οκτώ μέρες πριν από την επίσημη απελευθέρωση της Καλαμάτας.
Σε απάντηση του αιτήματος του Αρναούτογλου, ο Πετρόμπεης έστειλε στην Καλαμάτα, στις 19 ή 20 Μαρτίου, ένα σώμα 150 εμπειροπόλεμων Μανιατών υπό τον γιο του, Ηλία Μαυρομιχάλη. Οι Μανιάτες αυτοί οχυρώθηκαν σε στρατηγικά σημεία της πόλης.
Από το απόγευμα της 22ας Μαρτίου, περίπου 2.000 ένοπλοι από τη «Δυτική Σπάρτη» (Μάνη), με επικεφαλής τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τους Μούρτζινους, τους Καπετανάκηδες, τους Κουμουντουράκηδες, τους Κυβέλους και άλλους οπλαρχηγούς, είχαν καταλάβει τους λόφους γύρω από την πόλη, αποκλείοντας την Καλαμάτα. Από τα βόρεια πλησίαζαν ο Παπαφλέσσας, ο Αναγνωσταράς και ο Νικηταράς.
Ο Σουλεϊμάν αγάς Αρναούτογλου, αντιλαμβανόμενος πολύ αργά την παγίδα, βρέθηκε περικυκλωμένος. Το πρωί της 23ης Μαρτίου 1821, οι επαναστάτες εισήλθαν στην πόλη. Ο Ηλίας Μαυρομιχάλης απαίτησε την παράδοση του Αρναούτογλου. Ο Τούρκος διοικητής, χωρίς να προβάλει αντίσταση, παραδόθηκε αμαχητί, παραδίδοντας την πόλη και τον τουρκικό οπλισμό με επίσημο πρωτόκολλο.
Η Μεσσηνιακή Γερουσία και η Προκήρυξη στις Ευρωπαϊκές Αυλές
Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας, τελέστηκε δοξολογία στον παρόχθιο του Νέδοντα βυζαντινό ναό των Αγίων Αποστόλων. Εκεί, ιερείς ευλόγησαν τις σημαίες και όρκισαν τους αγωνιστές, σηματοδοτώντας και επίσημα την έναρξη του Αγώνα.
Αμέσως μετά, συγκροτήθηκε η «Μεσσηνιακή Γερουσία», η πρώτη επαναστατική επιτροπή, η οποία ανέλαβε την καθοδήγηση και τον συντονισμό του Αγώνα. Την ηγεσία της ανέλαβε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, με τον τίτλο του Αρχιστράτηγου του Σπαρτιατικού και Μεσσηνιακού στρατού.
Την ίδια μέρα, η Μεσσηνιακή Γερουσία εξέδωσε την περίφημη Προκήρυξη «Προειδοποίησις εις τας Ευρωπαϊκάς Αυλάς». Με αυτό το ιστορικό κείμενο, οι Έλληνες γνωστοποιούσαν στους χριστιανικούς λαούς την απόφασή τους να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό, ζητώντας την υποστήριξη και τη συνδρομή της Ευρώπης στον δίκαιο αγώνα τους για ελευθερία.
Η απελευθέρωση της Καλαμάτας, χάρη στην τόλμη και τη στρατηγική των Μανιατών και των άλλων οπλαρχηγών, αποτέλεσε το δυναμικό ξεκίνημα της Ελληνικής Επανάστασης, δίνοντας φτερά στα όνειρα ενός ολόκληρου έθνους.
Βασικοί Πρωταγωνιστές Μανιάτικης Καταγωγής:
- Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης: Ηγέτης των Μανιατών, έφερε τον τίτλο του αρχιστράτηγου του Σπαρτιατικού και Μεσσηνιακού στρατού.
- Ηλίας Μαυρομιχάλης: Γιος του Πετρόμπεη, επικεφαλής του πρώτου σώματος Μανιατών που εισήλθε στην Καλαμάτα.
- Μούρτζινοι, Καπετανάκηδες, Κουμουντουράκηδες, Κυβέλοι: Σημαντικοί Μανιάτες οπλαρχηγοί που συμμετείχαν στην πολιορκία και απελευθέρωση της πόλης.
Αρχειακό Υλικό:
- Πρωτόκολλα και Έγγραφα της Μεσσηνιακής Γερουσίας: Τα επίσημα κείμενα που εκδόθηκαν αμέσως μετά την απελευθέρωση, όπως η “Προειδοποίησις εις τας Ευρωπαϊκάς Αυλάς”, αποτελούν αναντίρρητες αποδείξεις των γεγονότων.
- Οθωμανικά αρχεία: Παρέχουν την οθωμανική οπτική γωνία για τα γεγονότα, αν και είναι πιο δύσκολο να προσπελαστούν.
