Σταυρί Μάνης: Ένα Μικρό Χωριό με Μεγάλη Ιστορία και Αρχιτεκτονική Ομορφιά

Φωλιασμένο στο νοτιότερο άκρο της χερσονήσου της Μάνης, στο οροπέδιο της Άνω Πούλας, βρίσκεται το Σταυρί, ένα μικρό και γραφικό χωριό που ανήκει στον Δήμο Ανατολικής Μάνης. Με μόλις 9 μόνιμους κατοίκους (απογραφή 2021), το Σταυρί είναι ένας χαρακτηρισμένος παραδοσιακός οικισμός που μαγεύει τον επισκέπτη με την αυθεντική μανιάτικη ατμόσφαιρά του.

Το χωριό απέχει περίπου 22 χιλιόμετρα από την Αρεόπολη και, παρά το μικρό του μέγεθος, διαθέτει κάποια σημεία ενδιαφέροντος για τους ντόπιους, όπως έναν παλιό λάκκο για τη συγκέντρωση νερού και εγκαταστάσεις για αθλητικές δραστηριότητες (γήπεδο ποδοσφαίρου και μπάσκετ).

Το όνομα “Σταυρί” δεν είναι τυχαίο. Προέρχεται από τη γεωγραφική του θέση, καθώς βρίσκεται σε ένα στρατηγικό σημείο, ένα σταυροδρόμι, στο σχετικά εύφορο οροπέδιο της Άνω Πούλας.  Ανέκαθεν, το Σταυρί αποτελούσε σημείο συνάντησης για τους κατοίκους της περιοχής. Στο παρελθόν, φιλοξενούσε το μοναδικό παντοπωλείο της περιοχής (του Σερεμετάκη), ενώ εκεί λειτούργησε ένας από τους πρώτους παραδοσιακούς ξενώνες της Μάνης, το “Tsitsiris Castle”. Επίσης, κατά καιρούς λειτουργούσαν καφενεία και εστιατόρια, ενισχύοντας τον ρόλο του ως κέντρο κοινωνικής ζωής.

Η ίδρυση του χωριού χρονολογείται στον Μεσαίωνα, αν και στην ευρύτερη περιοχή υπήρχαν αρχαίες πόλεις όπως η Ιππόλα Αθηνάς και η Μέσση. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, το Σταυρί υπήρξε η έδρα ισχυρών οικογενειών της φάρας των Νικλιάνων, σε αντίθεση με τους “αχαμνόμερους” που κατοικούσαν συνήθως στα “ξεμόνια”, εκτός των χωριών. Η επιλογή αυτής της τοποθεσίας δεν ήταν τυχαία, καθώς προσέφερε ασφάλεια από επιδρομείς και εξασφάλιζε τα απαραίτητα για την επιβίωση.

Η ιστορία του Σταυρίου είναι βαθιά ριζωμένη στην τοπική παράδοση. Λίγο πριν το 1800, το χωριό συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο του ποιητή Νηφάκη με τα 115 τοπωνύμια της Μάνης, ενώ αναφέρεται σε πάμπολλα μανιάτικα μοιρολόγια, υπογραμμίζοντας τη σημασία του στην προφορική ιστορία της περιοχής. Ωστόσο, τα τελευταία 100 χρόνια, παρατηρείται μια τάση φυγής των κατοίκων προς τις μεγάλες πόλεις ή τις κοντινές παράκτιες περιοχές.

Παρά το μικρό του μέγεθος, το Σταυρί διακρίνεται για την πολύ καλά συντηρημένη αρχιτεκτονική του. Τα πετρόκτιστα σπίτια είναι στενά και ψηλά, σαν μικροί πύργοι (πυργόσπιτα), ορθογώνιου σχήματος, με μικρά παράθυρα και πόρτες, που θυμίζουν φρούρια και περιστοιχίζουν τους κεντρικούς πύργους. Τα στενά σοκάκια είναι στρωμένα με πέτρα (καλντερίμια), και τα περισσότερα σπίτια έχουν επισκευαστεί ή ανακαινιστεί πλήρως, διατηρώντας τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα με το χαρακτηριστικό παχύ χτίσιμο της πέτρας, τις χαμηλωμένες πόρτες και τα μικρά παράθυρα.

Οι περισσότεροι πύργοι του Σταυρίου διασώζονται σε άριστη κατάσταση, με κάποιους να έχουν αναπαλαιωθεί και άλλους να κατοικούνται ως μόνιμες ή εξοχικές κατοικίες. Ο πιο γνωστός είναι ο πύργος του Σερεμετάκη, που δεσπόζει στην είσοδο του χωριού.

Ένα χαρακτηριστικό δείγμα μανιάτικης αρχιτεκτονικής αποτελεί ο παραδοσιακός ξενώνας “Tsitsiris Castle”, χτισμένος γύρω στο 1820. Αν και λειτουργούσε μέχρι πρόσφατα, πλέον είναι κλειστός.

Το Σταυρί διαθέτει επίσης τρεις εκκλησίες:

• Την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, τη μεγαλύτερη, στο κέντρο του χωριού.
• Την εκκλησία του Αγίου Βασιλείου, την παλαιότερη, στην είσοδο του χωριού, με μια παιδική χαρά δίπλα της. Στην είσοδο του ναού, υπήρχε μαρμάρινος κοσμήτης του 13ου αιώνα, υπογεγραμμένος από την “χηρή Γεοργίου του μάστορος”.
• Το εκκλησάκι του Αγίου Χαραλάμπους, το οποίο αναστηλώθηκε πρόσφατα χάρη στους κατοίκους.

Σε μικρή απόσταση από το Σταυρί, βρίσκεται ο ναός της Επισκοπής, ένα από τα σημαντικότερα Βυζαντινά μνημεία της Μάνης.

Η περιοχή γύρω από το Σταυρί είναι πλούσια σε ιστορικά μνημεία και φυσικές ομορφιές:

• Κάστρο της Μαΐνης: Ένα βυζαντινό κάστρο στην άκρη του ακρωτηρίου Τηγάνι, χτισμένο επί αυτοκράτορα Ιουστινιανού. Αποτέλεσε σημαντικό στρατιωτικό και θρησκευτικό κέντρο και έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην απόκρουση των Βανδάλων το 467. Πρόκειται για μια ιδανική πεζοπορική διαδρομή, ειδικά τις πρωινές ώρες. Η πρόσβαση γίνεται οδικώς μέχρι το νεκροταφείο της Αγίας Κυριακής (περίπου 1 χλμ.) και στη συνέχεια πεζοπορικά (περίπου 2 χλμ.) μέσα από ένα μονοπάτι που διασχίζει το ακρωτήριο. Στη διαδρομή μπορείτε να θαυμάσετε παλιές αλυκές και να μυρίσετε άγριο θυμάρι και ρίγανη. Στην είσοδο του Κάστρου, αναζητήστε το “πάτημα του αλόγου της Πριγκιποπούλας”, ένα σημάδι στο βράχο που συνδέεται με τοπικό μύθο.

• Παναγία Αγήτρια: Ένα βυζαντινό σταυροειδές ξωκλήσι με τρούλο, κτισμένο δίπλα σε σπήλαιο, που χρονολογείται γύρω στο 1200. Διαθέτει μαρμάρινα ανάγλυφα, κίονες και σκαλιστά μοτίβα πουλιών στο πάτωμα. Παρόλο που οι αγιογραφίες είναι ξεθωριασμένες, φανερώνουν υψηλή τέχνη. Η διαδρομή από το Σταυρί μέχρι το εκκλησάκι (περίπου 2 χλμ.) είναι ευχάριστη και ιδανική για πρωινή πεζοπορία.

• Μέζαπος: Το παραθαλάσσιο χωριουδάκι του Μεζάπου, παλιό κρησφύγετο του πειρατή Σάσαρη, απέχει περίπου 3 χιλιόμετρα από το Σταυρί. Η διαδρομή προς αυτό προσφέρει υπέροχη θέα στη θάλασσα και στα “ξεμόνια”, καθώς και τα ερείπια βυζαντινών εκκλησιών, όπως του Αγίου Προκοπίου. Ο Μέζαπος διαθέτει δύο παραλίες, τη Χαλικιά και τον Κάτω Μέζαπο, καθώς και τον μόλο της Κουρκούς, ιδανικό για βουτιές. Στη Χαλικιά, προσβάσιμη με τα πόδια, μπορείτε να θαυμάσετε μεγάλες λευκές πέτρες και μια επισκέψιμη σπηλιά, ενώ στο βάθος διακρίνεται το Τηγάνι με το Κάστρο του. Στον Κάτω Μέζαπο, τα νερά είναι πεντακάθαρα, και ακολουθώντας ένα μονοπάτι, μπορείτε να επισκεφθείτε τον εγκαταλελειμμένο πύργο του πειρατή Σάσαρη. Στην Κουρκού, εκτός από τα καταπράσινα νερά, μπορείτε να απολαύσετε την πανέμορφη δύση του ηλίου με φόντο τη χερσόνησο Τηγάνι. Στο Μέζαπο λειτουργούν παραδοσιακές ταβέρνες, ενοικιαζόμενες κατοικίες και ξενοδοχείο.

Οι οικογένειες που κατοικούσαν στο Σταυρί ήταν οικογένειες Νικλιάνων, και η κάθε μία διέθετε τον δικό της πύργο, σημάδι της ισχύος τους ανά τους αιώνες. Οι Νικλιάνικες οικογένειες συνήθιζαν να ζουν μαζί για λόγους ασφαλείας.

Τα πιο γνωστά επώνυμα του χωριού σήμερα είναι:

• Σουκαράς
• Σερεμετάκης
• Κανακάκης
• Κοκοράκης
• Κυρίμης
• Ψικάκος ή Ψυκάκος
• Γεωργακαράκος
• Παρασκευάκος
• Κωνσταντάκος
• Στεφανάκος
• Παπαδάκης
• Γεωργουλάκος
• Φαβατάς
• Ντούβας

Μια πτυχή για την οποία οι κάτοικοι του Σταυρίου εξακολουθούν να είναι περήφανοι είναι ότι ποτέ δεν έχει πωληθεί σπίτι ή χωράφι σε “ξένο”, δηλαδή σε κάποιον που δεν έχει κάποιου είδους συγγενική σχέση με τους ντόπιους. Αυτό υπογραμμίζει τους ισχυρούς οικογενειακούς και κοινοτικούς δεσμούς που διατηρούνται στο χωριό.

Με πηγές από την Βικιπαιδεία

Σχετικό άρθρο: Το Κάστρο και η Βασιλοπούλα στο Τηγάνι της Μάνης