Η Ανδρομάχη της Μάνης: Όταν ο Ομηρικός Θρήνος Συναντά την Ψυχή της Πέτρας

     Στη γη της Μάνης, εκεί όπου οι βραχώδεις ακτές σμίγουν με την αλμυρή θάλασσα, η ζωή και ο θάνατος συνδέονται με έναν τρόπο βαθύ και ακατάλυτο. Δεν είναι ο φόβος του άγνωστου που κυριαρχεί, αλλά ένας σπαρακτικός πόνος για την απώλεια, ένας πόνος τόσο έντονος που σμιλεύει την ψυχή και γεννά μια μοναδική μορφή έκφρασης: το μοιρολόγι.

Στη Μάνη, το μοιρολόγι δεν είναι απλώς ένα τυπικό πένθος. Είναι μια άμεση, πλαστική απόδοση κάθε ανθρώπινου πόνου, ανεξάρτητα από την καρδιά που τον βιώνει αρχικά. Γι’ αυτό και θα ήταν λάθος να θεωρήσουμε απλώς επαγγελματίες τις μοιρολογίστρες που δεν θρηνούν δικό τους νεκρό. Στην πραγματικότητα, κουβαλούν μέσα τους τη γνώριμη αίσθηση του τραγικού, αποκτημένη από τις δικές τους λύπες. Έτσι, μπορούν να θέσουν το μοιρολόγι στην υπηρεσία κάθε τραγικής κατάστασης, αγγίζοντας την ίδια της την ουσία.

Υπάρχει όμως και κάτι άλλο, μια ψυχολογική γέφυρα που χτίζεται με τον θάνατο. Στα μανιάτικα μοιρολόγια, ο νεκρός γίνεται σαν ταχυδρόμος, μεταφέροντας μηνύματα από τον Πάνω Κόσμο στην Κάτω Γη, στις ψυχές όσων μένουν πιστοί στη μνήμη τους.

Για να κατανοήσουμε την εκπληκτική ευκολία με την οποία οι Μανιάτισσες μοιρολογίστρες συνδέονται με ξένες τραγικές ιστορίες, ας σταθούμε σε ένα συγκλονιστικό παράδειγμα αυθόρμητου μοιρολογιού πάνω σε ένα ομηρικό θέμα: τον θρήνο της Ανδρομάχης για τον νεκρό Έκτορα.

Φανταστείτε τη σκηνή: κάποιος αφηγείται σε μια γυναίκα της Μάνης τον περίφημο θρήνο της τραγικής συζύγου του πρώτου καπετάνιου της Τροίας. Η πρόκληση είναι να δουν αν η συγκίνησή της θα ανταποκριθεί, αν θα μπορέσει να δώσει μια δική της, αυθεντική έκφραση σε αυτόν τον αρχαίο πόνο.

Χωρίς δισταγμό, με τη βαθιά γνώση των τραγικών καταστάσεων που χαρακτηρίζει τις γυναίκες της Μάνης, μπήκε αμέσως στο νόημα. Και τότε, από τα χείλη της ξεχύθηκε ένα μοιρολόγι τόσο δυνατό, που δεν θα ήταν υπερβολή να το τοποθετήσουμε δίπλα στον ίδιο τον ομηρικό θρήνο.

Ακούστε την καρδιά της Μάνης να θρηνεί τον Έκτορα:

Κορώνα μου βασιλική,

όπου στο άνθος τῆς ζωῆς φεύγεις καὶ πᾶς στην κάτου Γή,

και μένα ἀφήνεις μοναχή, χήρα και κακορρίζικη,

με το μωρό στην αγκαλιά, όπου με σένα γέννησα, καὶ θάναι ἡ μοίρα του κακιά,

γιατί ἡ πόλη θα χαθεί καί ὅλη θὰ ἀφανιστεί

προχοῦ προφτάσει ν’ ἀντρωθεί και το σπαθί σου να ζουστεί,

Τώρα που χάθηκες εσύ, ο φύλακας κι ο βασιλιάς που έσωζες γέρους και παιδιά και τις γυναίκες χωριστά.

Για συλλογίσου το καλά σαν κάμει γιούρια και κοντά μας πολεμά θανατικά, σκλάβα και δούλα θα πιαστού με τις γυναίκες τοῦ σπιτιοῦ.

Καί κεί στα ξένα θα βιαστού, κορώνα μου,

να σ’ αρνηθού, πού νά μήν ήθε γεννηθού.

Καί οὐ φωστήρα μου χρυσέ, και θρόνε μου βασιλικέ,

μαζί μέ τόν πατέρα σου, χάνεις τόν κόσμο τον ντουνιά.

Καὶ ἡ θα σε πάρου εγώ μαζί, στη φτώχεια και στην ξενιτιά,

να κάνεις δουλικές δουλειές σε κύρη και σ’ αφεντικό τύραννο και σκληρόκαρδο,

ἢ θα πιαστεῖς ἀπ’ τόν ὀχτρό κι’ ἀπό τό πόδι στο γκρεμό κάτου ἀπό τό φρούριο θα σε πετάξει σα σκυλί καί θά κρεπάρεις σά γυαλί.

Αυτή η αυθόρμητη έκφραση πόνου, γεννημένη από την καρδιά μιας Μανιάτισσας, αντηχεί την τραγωδία της Ανδρομάχης με μια αμεσότητα που ξεπερνά τον χρόνο. Και δεν σταμάτησε εκεί. Άλλες γυναίκες της Μάνης μοιρολόγησαν τον Έκτορα, μπαίνοντας στους ρόλους της Εκάβης και της Ελένης, προσθέτοντας τη δική τους μοναδική συγκίνηση σε αυτόν τον αρχαίο θρήνο.

Τότε, η αίσθηση της αρχαίας τραγωδίας, όπως αυτή έρχεται από τον Όμηρο, συναντούσε τον σημερινό τόνο, όπως τον έδιναν οι γυναίκες της Μάνης. Οι θρήνοι αυτοί έμοιαζαν να στέκονται ο ένας δίπλα στον άλλον, σύγχρονοι στην ερμηνεία τους για τις αιώνιες ανθρώπινες καταστάσεις.

Όμορφη Μάνη