Η Μάνη, αυτή η μυστηριώδης χερσόνησος της νότιας Πελοποννήσου, δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο. Με το επιβλητικό της τοπίο, την ανυπότακτη ιστορία και τον ξεχωριστό χαρακτήρα των κατοίκων της, έχει μαγνητίσει τα βλέμματα περιηγητών ανά τους αιώνες και έχει εμπνεύσει τις πένες σημαντικών Ελλήνων δημιουργών. Η ιστορία της περιοχής χάνεται στα βάθη των αιώνων, όπως μαρτυρούν οι αναφορές του αρχαίου περιηγητή Παυσανία. Ας περιπλανηθούμε σε αυτόν τον μοναδικό τόπο μέσα από τις μαρτυρίες τους.
Ήδη από τον 2ο αιώνα μ.Χ., ο Παυσανίας στην “Ελλάδος Περιήγησις” αναφέρεται σε περιοχές που αντιστοιχούν στη σημερινή Μάνη, συνδέοντάς τες με μύθους και ιστορία. Για το Ταίναρο (Λακωνικά, Γ’, 25, 12) γράφει:
“Μετά δε Λεύκτρων εστίν ακρωτήριον Ταινάριον… λιμήν τε υπάρχει και θεοί σέβονται. Λέγουσι δε και ες Άιδου κάθοδον ενταύθα είναι, και δι’ αυτής Ηρακλής τον Κέρβερον ανήγαγεν.”
(Μετά τις Λεύκτραις είναι το ακρωτήριο Ταίναρο… Υπάρχει και λιμάνι και θεοί που λατρεύονται. Λένε δε ότι υπάρχει εδώ και κάθοδος στον Άδη, και μέσω αυτής ο Ηρακλής ανέβασε τον Κέρβερο.)
Και για τον Οίτυλο (Λακωνικά, Γ’, 26, 5):
“Μετά δε Ταινάρου πόλις εστίν Οίτυλος. Φασὶ δὲ τὸν Οἴτυλον τὸν Νέστορος ἀποθανόντα ἐνταῦθα τεθάφθαι.”
(Μετά το Ταίναρο είναι η πόλη Οίτυλος. Λένε δε ότι ο Οίτυλος, ο σύντροφος του Νέστορα, πέθανε και θάφτηκε εδώ.)
Αιώνες αργότερα, η άγρια ομορφιά του τοπίου συνέχισε να εντυπωσιάζει τους ταξιδιώτες. Ο Sonnini, ένας περιηγητής του 18ου αιώνα, κατέγραψε χαρακτηριστικά:
“Αυτή η χώρα παρουσιάζει μια όψη άγρια και τραχιά. Βουνά απότομα και βράχια γυμνά υψώνονται παντού. Φαίνεται σαν η φύση να δημιούργησε εδώ ένα καταφύγιο για την ελευθερία.”
Αυτή η λιτή μεγαλοπρέπεια της μανιάτικης γης βρίσκει απήχηση και στην ποίηση του Νικηφόρου Βρεττάκου, ενός παιδιού της Μάνης, ο οποίος έγραψε:
“Αυτή είναι η γη μου. Πέτρα και φως.”
Η ελευθερία και η αντίσταση στην υποταγή είναι χαρακτηριστικά που επανειλημμένα τονίζονται στις μαρτυρίες των περιηγητών. Ο Cotovic, ήδη από τον 17ο αιώνα, διέκρινε στους Μανιάτες:
“Οι κάτοικοι αυτής της επαρχίας, που ονομάζεται Μάνη, είναι άγριοι και ατίθασοι. Δεν αναγνωρίζουν κανέναν άρχοντα και ζουν σύμφωνα με τους δικούς τους νόμους και έθιμα.”
Αυτή η άκαμπτη στάση απέναντι στην εξουσία αποτυπώνεται και στα λόγια του Pouqueville τον 19ο αιώνα:
“Οι κάτοικοι αυτής της περιοχής είναι γενναίοι και πολεμοχαρείς. Ζουν σε μια διαρκή κατάσταση ετοιμότητας και υπερασπίζονται με πάθος την ελευθερία τους.”
Την ίδια αίσθηση ανθεκτικότητας συναντάμε και στους στίχους του Γιάννη Ρίτσου για την ελληνική γη, που ταιριάζουν απόλυτα στο πνεύμα της Μάνης:
“Τούτα τα βράχια δεν τα σπᾷ ούτε ο ήλιος με τα χρυσά του δόντια…”
Οι περιηγητές δεν παρέλειψαν να καταγράψουν την ιδιαίτερη κοινωνική οργάνωση της Μάνης. Ο Finlay σημείωσε την κυριαρχία των οικογενειακών μονάδων και τις άγραφες παραδόσεις, ενώ ο William Martin Leake αναφέρθηκε στη διατήρηση αρχαίων εθίμων:
“Οι Μανιάτες διατηρούν πολλά από τα αρχαία τους έθιμα και μια αίσθηση ανεξαρτησίας που τους διακρίνει από τους κατοίκους άλλων περιοχών της Ελλάδας. Η γλώσσα τους περιέχει επίσης αρχαϊκά στοιχεία.”
Στο τοπίο δεσπόζουν οι επιβλητικοί πύργοι, σιωπηλοί μάρτυρες μιας ιστορίας συγκρούσεων και άμυνας. Ο Henry Fanshawe Tozer παρατήρησε:
“Οι πύργοι που δεσπόζουν στα χωριά της Μάνης είναι εντυπωσιακοί. Μαρτυρούν μια ιστορία συγκρούσεων και την ανάγκη για άμυνα, αλλά προσδίδουν επίσης μια μοναδική και επιβλητική ομορφιά στο τοπίο.”
Και ο Κώστας Ουράνης μας μεταφέρει την ατμόσφαιρα ενός από τα σημαντικότερα κέντρα της Μάνης, την Αρεόπολη:
“Πίσω απ’ αυτόν τον ελαιώνα ήταν η Αρεόπολη, θα της ταίριαζε καλύτερα αν την έλεγαν Αερόπολη. – Πόλη του αέρα. Κι όταν φτάναμε, κι όσο μείναμε, κι όταν φεύγαμε, ο βοριάς δεν έπαψε ούτε στιγμή να ουρλιάζει. Ακόμη και τη νύχτα, τραντάζοντας πόρτες και παράθυρα, σφυρίζοντας μέσ’ από τις χαραμάδες.”
Μέσα από τις ματιές των περιηγητών από την αρχαιότητα έως σήμερα και την ευαισθησία των Ελλήνων ποιητών και λογοτεχνών, η Μάνη αποκαλύπτεται ως ένας τόπος όπου η άγρια ομορφιά της φύσης συναντά την ανδρεία και την ανεξαρτησία του ανθρώπου. Ένας τόπος όπου η ιστορία είναι χαραγμένη στις πέτρες και η ψυχή των κατοίκων παραμένει δυνατή και ελεύθερη. Η Μάνη δεν είναι απλώς ένας τόπος, αλλά μια εμπειρία διαχρονικής γοητείας που αιχμαλωτίζει τον επισκέπτη και εμπνέει τον δημιουργό.
Έρευνα Όμορφη Μάνη – Φωτό Όμορφη Μάνη
