Το Κάστρο του Πασσαβά: Στρατηγικός Φρουρός στην Πύλη της Μάνης.

Στη Λακωνική Μάνη, δέκα χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Γυθείου και δύο χιλιόμετρα από την αμμουδερή παραλία του Μαυροβουνίου, στέκουν τα ερείπια του Κάστρου του Πασσαβά, ενός ιστορικού φρουρίου με στρατηγική θέση που έλεγχε το ανατολικό πέρασμα προς την καρδιά της Μάνης και μέχρι το 1780 σηματοδοτούσε το βορειοανατολικό όριο της ελεύθερης Μάνης.

Χτισμένο το 1254 από τον Φράγκο ιππότη Ιωάννη Α’ ντε Νεϊγύ στη θέση του ομηρικού οικισμού Λας, κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας στην Πελοπόννησο, το όνομά του, πιθανώς προερχόμενο από το γαλλικό “passe avant” (“περάστε μπροστά” ή “ως εδώ”), είτε αναφερόμενο στο στενό πέρασμα, είτε ως πολεμική κραυγή, είτε ως το όριο της φραγκικής προέλασης από τους Μανιάτες, μαρτυρά την σημασία του.

Η ιστορία του κάστρου είναι ένα μωσαϊκό αλλαγών κυριάρχων, περνώντας το 1262 στους Βυζαντινούς, για να σιγήσει η αναφορά του το 1460 με την οθωμανική κατάκτηση, υποδηλώνοντας πιθανή εγκατάλειψη, αν και επισκευάστηκε αργότερα από τους Μανιάτες. Το 1481 καταλήφθηκε από τους Τούρκους, για να ανακαταληφθεί από τους Μανιάτες με ενετική βοήθεια το 1685, και να επιστρέψει στους Τούρκους το 1715, για να καταληφθεί οριστικά από τους Μανιάτες το 1780, οι οποίοι το κράτησαν μέχρι την Επανάσταση του 1821, έχοντας προηγουμένως καταστρέψει μεγάλο μέρος του. Η παράδοση λέει πως κατά την Επανάσταση, ο τουρκικός στρατός ξηράς σταμάτησε μπροστά στην απόρθητη φρουρά του Πασσαβά.

Αρχιτεκτονικά, το κάστρο έχει τραπεζοειδές σχήμα σε έναν χαμηλό λόφο με ωραία θέα προς τη ΝΑ Μάνη. Παρά τη σημερινή πυκνή βλάστηση, διακρίνονται τμήματα των ισχυρών τειχών, ενώ στο εσωτερικό σώζονται ερείπια από στρατώνες, μια δεξαμενή νερού με αρχαία μαρμάρινα στοιχεία, ένα μικρό τζαμί της τουρκικής περιόδου, φράγκικοι πύργοι και προμαχώνες, και στη νοτιοδυτική πλευρά ένα σχετικά καλοδιατηρημένο μεγάλο ορθογώνιο λιθόκτιστο κτίριο, πιθανόν κατοικία άρχοντα.

Ο Άγγλος ιστορικός Μίλλερ ερμηνεύει το “passe avant” ως “προ χώρες”, ενώ ο καθηγητής Ιστορίας Απόστολος Δασκαλάκης το συσχετίζει με το “ρας αναπί”, υπονοώντας μια συνεχή κίνηση “πιο πέρα”. Είναι ενδιαφέρον ότι η φράγκικη λέξη “Paravante” απαντάται ως τοπωνύμιο στην Καμπανία της Γαλλίας, ενισχύοντας τη σύνδεση με τους Φράγκους.

Επιπλέον, το ετυμολογικό νόημα της γαλλικής φράσης “Passe avant” αναφέρεται και στο “εμπρόσθιο μέρος της γέφυρας που συγκοινωνεί η πρώρα ενός πλοίου με την πρύμνη του”. Αυτή η ερμηνεία αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν σκεφτεί κανείς τη θέση του Πασσαβά, που μοιάζει σαν μια “γέφυρα” που συνδέει τη βραχώδη Μάνη με την πιο πεδινή ανατολική Λακωνία.

Η Σημερινή Εικόνα: Ένα Μωσαϊκό Εποχών:

Περπατώντας σήμερα στα ερείπια του κάστρου του Πασσαβά, ο επισκέπτης αντικρίζει ένα συναρπαστικό μωσαϊκό εποχών. Τα περισσότερα οικοδομήματα που σώζονται ανήκουν στην περίοδο της τουρκικής κυριαρχίας, μεταγενέστερης του 13ου αιώνα. Ωστόσο, αν παρατηρήσει κανείς προσεκτικά, θα διακρίνει ίχνη από την αρχική, τετράγωνη μορφή των τειχών και των πύργων του φράγκικου κάστρου.

Από την οθωμανική περίοδο διακρίνονται λείψανα του διοικητηρίου, που πιθανότατα βρισκόταν στο κέντρο, ο στρατώνας της καζάρμας και τα θεμέλια ενός τζαμιού. Στην περιοχή της δεξαμενής του κάστρου είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς μάρμαρα και άλλα αρχιτεκτονικά υλικά που φαίνεται να έχουν μεταφερθεί από την κοντινή αρχαία πόλη Λας, υπογραμμίζοντας τη διαχρονική κατοίκηση της περιοχής.

Η κύρια πύλη του κάστρου βρισκόταν στη νοτιοδυτική πλευρά, ενώ στα ανατολικά υπήρχε μια δευτερεύουσα πύλη, καθώς και κάποιες προσθήκες που μαρτυρούν την παρουσία τόσο των Ενετών όσο και των Τούρκων σε μεταγενέστερες περιόδους. Στη βόρεια πλευρά, σιωπηλά απομεινάρια των προμαχώνων και των φράγκικων πύργων θυμίζουν την αρχική του μορφή.

Το κάστρο του Πασσαβά δεν είναι απλώς ένα σύνολο ερειπίων. Είναι μια ζωντανή ιστορική παλίμψηστος, όπου οι πέτρες ψιθυρίζουν ιστορίες ιπποτών, Οθωμανών στρατιωτών και της αιώνιας επιμονής της Μάνης.

Κείμενο – Φωτό : Όμορφη Μάνη