Στην καρδιά της άγριας και ιστορικής Μέσα Μάνης, στην κορυφή ενός στρατηγικού λόφου που εποπτεύει την περιοχή, στέκουν τα ερειπωμένα αλλά επιβλητικά λείψανα του Κάστρου της Κελέφας. Αυτό το φρούριο, αρχικά οθωμανικό δημιούργημα του 17ου αιώνα, συνδέθηκε γρήγορα με σημαντικά ιστορικά γεγονότα και διαδραμάτισε κομβικό ρόλο στις διαμάχες για την κυριαρχία στην περιοχή.
Η θεμελίωση του κάστρου έγινε γύρω στο 1670 από τους Οθωμανούς, με την διορατική στρατηγική του Μεγάλου Βεζίρη Φαζίλ Αχμέτ Κιοπρουλή, με στόχο τον έλεγχο των ανυπότακτων Μανιατών. Η κατασκευή, σύμφωνα με κάποιες ιστορικές πηγές, υποστηρίχθηκε από τον Λιμπεράκη Γερακάρη. Το κάστρο έγινε σύντομα έδρα του Οθωμανού διοικητή, Χασάν Πασά.
Η οθωμανική κυριαρχία δεν κράτησε πολύ. Το 1685, κατά τη διάρκεια του Έκτου Βενετοτουρκικού Πολέμου, το κάστρο της Κελέφας πολιορκήθηκε και καταλήφθηκε από τις ενωμένες δυνάμεις των Ενετών υπό τον Φραντσέσκο Μοροζίνι και των Μανιατών. Η επιθυμία των Μανιατών να εξαλείψουν αυτό το σύμβολο ξένης κυριαρχίας ήταν τόσο έντονη που ζήτησαν επίμονα από τον Μοροζίνι να τους χορηγήσει κανόνια, ώστε οι ίδιοι να καταστρέψουν το φρούριο. Παρά το αίτημά τους, ο Μοροζίνι επέλεξε να διατηρήσει και να ενισχύσει το κάστρο για λογαριασμό της Βενετίας.
Ωστόσο, η κυριαρχία άλλαξε και πάλι. Με τη συνθήκη του 1715, το κάστρο επανήλθε στην οθωμανική κατοχή. Σταδιακά, όμως, εγκαταλείφθηκε και ερήμωσε.
Σήμερα, τα ερείπια του κάστρου της Κελέφας στέκουν αγέρωχα, θυμίζοντας τις περιπέτειες του παρελθόντος. Ο επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί στα απομεινάρια των τειχών, των πύργων και των εσωτερικών κτισμάτων, φανταζόμενος την κοσμοβριθή ζωή που κάποτε έσφυζε εδώ. Η πανοραμική θέα από το ύψωμα του κάστρου προς τον Μεσσηνιακό Κόλπο είναι εκπληκτική, προσφέροντας ένα μοναδικό συνδυασμό ιστορικής ατμόσφαιρας και φυσικής ομορφιάς.
Το Κάστρο της Κελέφας είναι ένα ιστορικό μνημείο που συμπυκνώνει αιώνες ιστορίας, από την οθωμανική φιλοδοξία για κυριαρχία, στην ενετική παρέμβαση και την αδιάλλακτη επιθυμία των Μανιατών για ελευθερία, η οποία εκφράστηκε και με το αίτημά τους για καταστροφή του κάστρου. Η επίσκεψη σε αυτό το ερειπωμένο φρούριο είναι ένα ταξίδι στην καρδιά της ιστορίας της Μάνης.
Ας το δούμε λίγο πιο αναλυτικά με πιο πολλές λεπτομέρειες της ιστορίας του:
Σκαρφαλωμένη σαν αετοφωλιά πάνω από τον γαλήνιο όρμο Καραβοστάσι, η Κελεφά μαγεύει τον επισκέπτη με τη γεωγραφική της θέση και την πλούσια ιστορία της. Σαν μια σιωπηλή μαρτυρία του χρόνου, στέκει γειτονικά στο γραφικό Οίτυλο, προσκαλώντας μας να ανακαλύψουμε τα μυστικά της.
Ο Νικήτας Νιφάκος, με τη λυρική του πένα, αιχμαλώτισε την ουσία της Έξω Μάνης, χαράζοντας νοερά τα όριά της:
«Από την Κελεφά κι εκεί, κατά την Καλαμάτα, Ζυγός. Μηλιά, Ανδρούβιστα και όλη η Ζαρνάτα και έως στην Αγία Σιών λέγεται Έξω Μάνη.»
Και με μια νότα μελαγχολίας, σκιαγραφεί την εικόνα του ερειπωμένου της κάστρου:
«Στην άκρη είν’ η Κελεφά, αυτή και κάστρον έχει, Αλλ’ όμως είναι έρημον και τίποτε δεν έχει.»
Η Γένεση του Ονόματος:
Η ίδια η λέξη “Κελεφά” φέρει στις ρίζες της την αρχαία ελληνική γλώσσα. Πηγάζει από το ρήμα , που σημαίνει “κινώ”. Στη μέση φωνή, γίνεται , με τη σημασία του “προστάζω”. Από αυτό το ρήμα γεννιούνται λέξεις όπως το (πρόσταγμα) και η (δρόμος, είτε θαλάσσιος είτε στεριανός), συνδέοντας έτσι το τοπωνύμιο με την έννοια της κίνησης και της επικοινωνίας.
Το Επιβλητικό Κάστρο της Κελεφάς:
Σαν ένας άγρυπνος φρουρός, το κάστρο της Κελεφάς (γνωστό και ως Borgo di Chielefa) στέκει περήφανα στην κορυφή ενός απότομου προβούνου, ατενίζοντας το λιμάνι που οι παλιοί ναυτικοί χάρτες, οι περίφημοι Πορτολάνοι, γνώριζαν ως Καραβοστάσι. Η κατασκευή του, λιτή και στιβαρή, μαρτυρά τη χρήση απλών υλικών: πέτρας και πλίνθων, εναρμονισμένων με το άγριο τοπίο.
Η ιστορία του κάστρου είναι γεμάτη αντιθέσεις. Το 1667, ο Φατζίλ Αχμέτ Κιουπρουλής το έχτισε, φαινομενικά προς τιμήν του διάσημου αρχιπειρατή Λυμπεράκη Γερακάρη, σε μια περίοδο έντονων εχθροτήτων και συγκρούσεων μεταξύ των ισχυρών οικογενειών της Μάνης. Στην πραγματικότητα, οι Οθωμανοί επιδίωκαν, μέσω της ανάδειξης του Γερακάρη σε ηγεμόνα της Μάνης και της κατασκευής του κάστρου, να διατηρήσουν τους Μανιάτες διαιρεμένους και υπό τον έλεγχό τους.
Η Κελεφά μέσα από Γραπτές Μαρτυρίες:
Η παρουσία της Κελεφάς στην ιστορία καταγράφεται σε διάφορα έγγραφα, φωτίζοντας την εξέλιξή της στο πέρασμα των αιώνων:
- Η πρώτη γραπτή αναφορά στο τοπωνύμιο “Κελεφά” εντοπίζεται σε ένα έγγραφο του 1495.
- Το 1618, στο τέταρτο υπόμνημα των Μανιατών προς τον Δούκα του Νέβερ, η Κελεφά αναφέρεται να έχει τριακόσιες (300) οικογένειες, υποδηλώνοντας μια σημαντική κοινότητα.
- Το όνομα “Κελεφά” επανεμφανίζεται σε ένα συμφωνητικό του 1684 μεταξύ των Μανιατών και των απεσταλμένων του Μοροζίνι, καθώς και σε μια επιστολή των Μανιατών προς τον ίδιο τον Μοροζίνι, όπου αναφέρεται χαρακτηριστικά: «είμεθα γείτονες του Κάστρου Βοιτύλου και κατοικούμεν τον Κελεφάν».
- Σε ένα έγγραφο του Δόγη της Βενετίας, με ημερομηνία 30 Απριλίου 1695, που απευθύνεται στον Καπετάν Θωμά Φωκά, γίνεται λόγος για τους προύχοντες της Κελεφάς και την προσφορά τους στους Βενετούς κατά τις πρώτες περιόδους των επιχειρήσεών τους στην Πελοπόννησο. Ως αναγνώριση της ανδρείας του, ο Θωμάς Φωκάς έλαβε τον τίτλο του Ιππότη του Αγίου Μάρκου.
- Οι Ενετοί διοικητές στις εκθέσεις τους αναφέρονται στο κάστρο της Κελεφάς, μαζί με αυτά του Πασσαβά και της Ζαρνάτας, χρησιμοποιώντας τις ονομασίες Chielefa και Chelefa. Ο ιστορικός Σπυρίδων Λάμπρος, μελετώντας αυτές τις αναφορές, σημειώνει ότι το “Territorio του Κελεφά” περιλάμβανε ονόματα των προκρίτων της περιοχής.
- Τέλος, ο τύπος «η Κελεφά» απαντάται και στο υποσχετικό των Μανιατών του 1806, προς τους Σερεμέτμπεη και Αντωνόμπεη Γρηγοράκη.
Η Παράδοση του Κάστρου στον Μοροζίνι:
Μια σημαντική στιγμή στην ιστορία της Κελεφάς ήταν ο Σεπτέμβριος του 1685, όταν το κάστρο, μαζί με τη φρουρά του, παραδόθηκε από τον Τούρκο Χασάν Αγά στον αρχιστράτηγο των Ενετών, Φραγκίσκο Μοροζίνι. Ο Μοροζίνι εγκατέστησε τον Βερνάρδο Βάλβη ως προβλεπτή και τον Νικόλαο Μαχαιριώτη ως φρούραρχο.
Η Κελεφά (Chielefa) αποτέλεσε κατά καιρούς έδρα τόσο Ενετών αρμοστών και φρουράρχων όσο και Οθωμανών κεχαγιάδων και δισδάραγων. Η τριακονταετής (1685-1715) παρουσία των Ενετών άφησε το σημάδι της, με τους ντόπιους να αναφέρονται συχνά στο κάστρο ως «το Βενετσιάνικο Κάστρο». Μετά την αποχώρηση των Ενετών και την επικράτηση των Τούρκων το 1715, το κάστρο έχασε τη στρατηγική του σημασία και σταδιακά ερήμωσε, ενώ ο ομώνυμος οικισμός συνέχισε να αναπτύσσεται πληθυσμιακά.
Αρχιτεκτονική Ανάλυση του Κάστρου:
Παρόλο που σήμερα στέκουν ερείπια, μπορούμε να σκιαγραφήσουμε την αρχική μορφή του κάστρου της Κελεφάς:
- Στη βορειοδυτική πλευρά δέσποζαν δύο πύργοι Γουλάδες. Από αυτούς, ο βόρειος διατηρεί ακόμα το εξωτερικό του περίγραμμα, σε αντίθεση με τον νότιο, από τον οποίο σώζονται λιγοστά ίχνη. Το τείχος σε αυτό το τμήμα βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση.
- Η κύρια πύλη εισόδου βρισκόταν στη νοτιοανατολική πλευρά, πλαισιωμένη δεξιά και αριστερά από δύο κυκλικούς πύργους. Από τον έναν κυκλικό πύργο σώζονται κάποια υπολείμματα και αποτυπώσεις, ενώ ο άλλος είναι πιο ευδιάκριτος.
- Απέναντι από την είσοδο, ένα λιθόστρωτο μονοπάτι, πλαισιωμένο από υψηλούς κυκλικούς πύργους, συνέδεε το κάστρο με τη θάλασσα.
- Στη νοτιοδυτική πλευρά, στο μέσο, υπήρχε ένας επιβλητικός προμαχώνας. Ο νότιος κυκλικός πύργος διατηρείται σε καλή κατάσταση, με την είσοδό του να βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά και να είναι στεγασμένη με θόλο. Από το πλάτωμα αυτού του πύργου, κάποιος μπορούσε να κινηθεί προς τον ημικυκλικό προμαχώνα.
- Ο δυτικός πύργος φαίνεται πως ήταν πανομοιότυπος με τον νότιο, αλλά σήμερα είναι κατεστραμμένος, με μόνο ένα τμήμα της εξωτερικής του πλευράς να σώζεται.
- Στο βορειοανατολικό τμήμα σώζεται ένα μικρό, λιθόκτιστο κτίσμα με καμάρα, η είσοδος του οποίου βρίσκεται στην ανατολική πλευρά και είναι τοξωτή.
- Στο βόρειο και ανατολικό άκρο του τείχους υπήρχαν άλλοι δύο κυκλικοί πύργοι. Ο βόρειος σώζεται μέχρι σήμερα, ενώ ο ανατολικός έχει καταρρεύσει.
- Στο εσωτερικό του κάστρου υπήρχε ένα επίμηκες, μεγάλο κτίριο, που πιθανολογείται ότι ήταν αποθήκη εξοπλισμού.
- Τέλος, ανάμεσα στον ανατολικό πύργο και την είσοδο υπήρχε μια στεγασμένη με καμάρα ομβροδεξαμενή.
Η έκταση του κάστρου άγγιζε τα 13.000 τετραγωνικά μέτρα, ενώ το ύψος των τειχών κυμαινόταν από οκτώ έως δέκα μέτρα (8-10), μαρτυρώντας την άλλοτε ισχυρή του παρουσία.
Όμορφη Μάνη
