Οι Δύο Κόσμοι της Μέσα Μάνης: “Νυκλιάνοι και Αχαμνόμεροι”.

     Η καρδιά της Μέσα Μάνης, μια περιοχή άγριας ομορφιάς και πλούσιας ιστορίας, φιλοξενούσε κάποτε μια κοινωνική διάκριση που καθόριζε την καθημερινότητα των κατοίκων της. Ήταν η διαίρεση ανάμεσα στους Νυκλιάνους, τους ισχυρούς, και τους Αχαμνόμερους ή φαμέγιους, τους θεωρούμενους ως αδύναμους. Μια ματιά στις περιγραφές που σώζονται αποκαλύπτει έναν κόσμο με ξεκάθαρες ιεραρχίες και διακριτά προνόμια.

Οι Νυκλιάνοι ξεχώριζαν αρχιτεκτονικά με τα ψηλά τους σπίτια που έφεραν ανώγεια και επιβλητικούς πύργους. Η ισχύς τους όμως δεν περιοριζόταν στην κατοικία. Διέθεταν το αποκλειστικό δικαίωμα να εξορύσσουν μάρμαρα από τον Κορφιά του Ταϋγέτου για τις στέγες τους, καθώς και να εκμεταλλεύονται το Τηγάνι και τους παράλιους βράχους για την παραγωγή αλατιού. Αυτά τα προνόμια, εδραιωμένα από το “δίκαιο του ισχυροτέρου”, σφυρηλάτησαν μια τάξη που έμοιαζε με αριστοκρατία.

Αντίθετα, οι Αχαμνόμεροι ζούσαν σε ισόγεια σπίτια σκεπασμένα με απλά μάρμαρα. Στερούνταν το δικαίωμα να κατασκευάσουν θολωτές στέγες, ακόμα και στα χαμηλά τους οικήματα, και η παρουσία τους ήταν διαρκώς κάτω από τη σκιά των πύργων των Νυκλιάνων. Η υποτίμηση ήταν εμφανής ακόμη και στην προσφώνηση, καθώς ο Νυκλιάνος συχνά αποκαλούσε περιφρονητικά τον Αχαμνόμερο “γάιδαρο”.

Ένα χαρακτηριστικό περιστατικό του 1883 φωτίζει αυτή τη σχέση:

Η θεία Μιχαλού, πηγαίνοντας στην Καλαμάτα να επισκεφθεί τους φυλακισμένους γιους της, φιλοξενήθηκε από έναν χωριανό της, τον λοχαγό Ιωάννη Π., έναν Αχαμνόμερο με ευγενική καρδιά. Όταν η Μιχαλού του πρόσφερε ένα κοφίνι φραγκόσυκα για τα παιδιά της, ο λοχαγός κάλεσε τον υπηρέτη του να τα μεταφέρει. Η αντίδραση της Μιχαλού ήταν αποκαλυπτική: τον επέπληξε για την “ντροπή” να μην πάει ο ίδιος το δώρο, ειρωνευόμενη την ύπαρξη του σπαθιού του. Η απάντηση του λοχαγού, γεμάτη ειρωνεία, ήταν: «Μα ἐδῶ βλέπεις, θειὰ Μιχαλού, εἶμαι καὶ ἐγὼ Νυκλιάνος!». Αυτό υποδηλώνει μια κοινωνική κινητικότητα ή τουλάχιστον την επιθυμία για αναγνώριση.

Η αλληλεξάρτηση όμως υπήρχε. Μία ή περισσότερες οικογένειες Αχαμνόμερων συχνά προσκολλούνταν σε μια γενιά Νυκλιάνων, ζώντας υπό την προστασία τους, βοηθώντας στις επιχειρήσεις και συμμετέχοντας στις πολεμικές τους συγκρούσεις με άλλες γενιές, ακόμη και σε πειρατικές εξορμήσεις. Παρά την κοινωνική τους θέση, οι Αχαμνόμεροι είχαν το δικαίωμα να οπλοφορούν, γεγονός που τους διαφοροποιούσε από τους δούλους. Στην εργασία, τη ζωή και το σπίτι τους, απολάμβαναν την ίδια ελευθερία με τους Νυκλιάνους. Οι επιγαμίες μεταξύ των δύο τάξεων ήταν συνηθισμένες, χωρίς διακρίσεις. Οι περιορισμοί για τους Αχαμνόμερους αφορούσαν κυρίως ό,τι θα μπορούσε να τους καταστήσει ισχυρούς και δυνητικά επικίνδυνους: ένα ισχυρό σπίτι, την τοποθεσία του και συμμαχίες με άλλους ισχυρούς.

Πύργοι στο Δρύ

Η κοινωνική δομή όμως δεν ήταν στατική. Όταν πολλές οικογένειες Αχαμνόμερων αυξάνονταν σε αριθμό, διεκδικούσαν τα δικαιώματά τους με τη δύναμη των όπλων, είτε στο ίδιο χωριό είτε ιδρύοντας νέους οικισμούς. Εκεί έχτιζαν πυργόσπιτα και πύργους, αποκτώντας ισοτιμία με τους Νυκλιάνους. Άλλες φορές, ενώνονταν με γενιές Νυκλιάνων, ενώ κάποιες φορές γενιές Αχαμνόμερων συμμαχούσαν μεταξύ τους, αποκτώντας δύναμη. Με τον καιρό, η μνήμη της αχαμνόμερης καταγωγής έσβηνε και ενσωματώνονταν στην τάξη των Νυκλιάνων. Σε αυτόν τον τόπο, η αξία του ανθρώπου φαινόταν να καθορίζεται από το τουφέκι του.

Η σταδιακή εξομάλυνση αυτών των δύο κοινωνικών τάξεων άρχισε με την ίδρυση του Ελληνικού Βασιλείου και τη θέσπιση της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας. Παρότι αρχικά οι Νυκλιάνοι αντέδρασαν στην στράτευση των Αχαμνόμερων, οι αντιρρήσεις τους δεν είχαν αποτέλεσμα. Το τελειωτικό χτύπημα στην κοινωνική αυτή διάκριση ήρθε το 1867 από τον Αχαμνόμερο Λυγοθέτη Τσατσαρούνο από το Πέπο.

Ο Τσατσαρούνος ύψωσε τη σημαία της ισότητας μεταξύ Νυκλιάνων και Αχαμνόμερων στον τότε δήμο Μέσσης. Έθεσε υποψηφιότητα για δήμαρχος και κέρδισε τις εκλογές με μεγάλη πλειοψηφία για τρεις συνεχόμενες φορές, χάρη στην υποστήριξη όλων των Αχαμνόμερων και πολλών Νυκλιάνων που τον εκτιμούσαν ή αντιπαθούσαν τους Νυκλιάνους υποψηφίους. Κατά τη διάρκεια της δωδεκαετούς δημαρχίας του Τσατσαρούνου, οι Αχαμνόμεροι τραγουδούσαν με χαρά:

Ο Τσατσαρούνος δήμαρχος

Κι ο Γήτας αστυνόμος

Κι ο Κουρεβέσης πάρεδρος:

Έτσι το θέλει ο Νόμος!

Μετά τον Τσατσαρούνο, όλοι οι δήμαρχοι που εκλέχθηκαν στον δήμο Μέσσης μέχρι το 1912 ήταν και πάλι Νυκλιάνοι, αλλά η διάκριση μεταξύ Νυκλιάνου και Αχαμνόμερου είχε πλέον ουσιαστικά καταργηθεί.

Πύργος στο Φλωμοχώρι

Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η δομή των “Γενιών” στη Μάνη. Πολλές από αυτές δεν φαίνεται να προέρχονται από έναν κοινό γενάρχη. Συχνά, αποτελούνταν από ετερόκλητες οικογένειες που συνενώθηκαν για λόγους αλληλοβοήθειας, κατοικώντας κοντά και συμφωνώντας σε κοινούς εχθρούς και φίλους, υιοθετώντας το επώνυμο της ισχυρότερης οικογένειας. Μετά από τρεις ή τέσσερις γενιές, η αρχική ποικιλία της Γενιάς είτε χανόταν στην αχλή του χρόνου είτε τα μέλη θεωρούνταν πλέον ομογενείς, καθώς η γνώση για τον τρίτο πρόγονο ήταν σπάνια.

Η ιστορία των Νυκλιάνων και των Αχαμνόμερων είναι μια συναρπαστική μαρτυρία για τις κοινωνικές δυναμικές, τις ιεραρχίες και τις διαδικασίες αλλαγής σε μια ιστορική κοινότητα. Από τις διακριτές κατοικίες και τα προνόμια των ισχυρών, μέχρι την σταδιακή άνοδο των θεωρούμενων αδυνάτων και την τελική ισοπέδωση, η Μέσα Μάνη προσφέρει ένα μοναδικό παράθυρο στην κοινωνική ιστορία της Ελλάδας.

Με πηγές από το βιβλίο Δημητρίου Β.Δημητράκου-Μεσίσκλη “Οι Νυκλιάνοι” σελ.15-17