Στην καρδιά της εσωτερικής Μάνης, εκεί όπου ο επιβλητικός Ταΰγετος στέκει φρουρός και η πέτρα κυριαρχεί στο τοπίο, συναντάμε τον Πολυάραβο, ένα χωριό που φέρει στις πλάτες του μια ιστορία γεμάτη ανδρεία και θυσία, ενώ ταυτόχρονα αποκαλύπτει την άγρια και μοναδική ομορφιά της μανιάτικης φύσης. Ανεβασμένος σε υψόμετρο που αγγίζει τα 840 μέτρα, ο Πολυάραβος δεν είναι απλώς ένας οικισμός, αλλά ένα ζωντανό μνημείο της αγωνιστικότητας και της ελευθερίας.
Η αρχική του ονομασία, Πολυτσάραβος, ίσως να παρέπεμπε στην πλούσια βλάστηση από “τσάρα”, ένα είδος σκληρού θάμνου που αντέχει στις δύσκολες συνθήκες της περιοχής. Ωστόσο, το όνομα του χωριού σφραγίστηκε ανεξίτηλα από ένα γεγονός που όχι μόνο άλλαξε την ονομασία του, αλλά και σημάδεψε την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης: τη θρυλική Μάχη του Πολυάραβου στις 28 Αυγούστου του 1826.
Εκείνη την ημέρα, σε αυτό το άγριο και δύσβατο έδαφος, μια χούφτα ατρόμητων Μανιατών, με ηγέτες θρυλικές μορφές όπως οι Γιατράκοι, οι ακατάβλητοι Μαυρομιχαλαίοι και ο γενναίος Κατσάκος, ύψωσαν το ανάστημά τους απέναντι στην καλά εξοπλισμένη στρατιά του Ιμπραήμ Πασά. Ο Αιγύπτιος ηγέτης, αλαζονικός από τις προηγούμενες επιτυχίες του στην Πελοπόννησο, επεδίωκε να υποτάξει και την περήφανη Μάνη. Όμως, βρήκε μπροστά του την αποφασιστικότητα και την ανδρεία των Μανιατών, που υπερασπίστηκαν την ελευθερία τους με πάθος και αυταπάρνηση.
Η μάχη που ακολούθησε ήταν σφοδρή. Οι Μανιάτες, γνωρίζοντας καλά το έδαφος, χρησιμοποίησαν τις φυσικές οχυρώσεις και την ορμή τους για να αντιμετωπίσουν τον εχθρό. Η νίκη που κατήγαγαν ήταν συντριπτική για τους Αιγυπτίους, οι οποίοι υπέστησαν βαρύτατες απώλειες, άνω των διακοσίων ανδρών, σε αντίθεση με τις ελάχιστες απώλειες των υπερασπιστών. Αυτή η λαμπρή νίκη όχι μόνο απέτρεψε την εισβολή του Ιμπραήμ στη Μάνη, αλλά τόνωσε το ηθικό ολόκληρου του επαναστατημένου έθνους, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά την αδάμαστη ψυχή των Ελλήνων. Έκτοτε, ο τόπος έμεινε γνωστός ως Πολυάραβος, μια διαχρονική υπενθύμιση της πανωλεθρίας των “πολλών Αράβων” του Ιμπραήμ.
“Το συμβάν που έκανε θρύλο τη νύφη του Αναειπάκου ( Αναπόεινυφη) , η οποία σκότωσε τον Άραβα στρατιώτη στη βρύση του χωριού , περιγράφει ο Σπυρίδωνας Τρικούπης στην ιστορία της “Ελληνικής Επαναστάσεως”.
“Η Ελένη Αναπόεινυφη βαστώσα τα δυο ανήλικα τέκνα της και καταδιωκόμενη υπό τινός Αιγυπτίου , έφευγε προς το όρος του Πολυαράβου. Ο Αιγύπτιος έδραξε την συρομένην άκραν και επροσπάθει να κρατήση τοιουτοτρόπος την φεύγουσαν.Αλλά αυτή, αφήσασα κατά γης τα τέκνα, έδραξε την άλλη άκραν , όπου εβρίσκετο δεδεμένος ο θησαυρός της, δέκα δίστηλα.Αισθάνθεισα δε ότι η ζ’ωνη ετεντώθη, απέλυσεν αίφνης την άκρα του πεσόντα ύπτιον τον Αιγυπτίον ετραυμάτισε δια της ίδιας της λόγχης και έσωσεν αυτήν , τα τέκνα και τον θησαυρό”.
Την περιγραφή αυτή χρησιμοποίησε ο αρχαιολόγος Π.Ευστρατιάδης και φιλοτεχνήθηκε η ηρωϊκή αυτή πράξη σαν έμβλημα του Δήμου Μαλευρίου το 1871, όπου ανήκε διοικητικά ο Πολυάραβος. Στο πρόσωπο της τιμήθηκε η Πολυαραβίτισσα γυναίκα και κατ΄επέκταση η Μανιάτισσα. Αναμνηστική μαρμάρινη πλάκα βρίσκεται στη βρύση όπου συνέβη το παραπάνω γεγονός”.
Σήμερα, ο Πολυάραβος παραμένει ένας ορεινός οικισμός που στέκει περήφανα στην πλαγιά της Ζίζιαλης, περιτριγυρισμένος από πυκνά ελατοδάση που προσφέρουν ένα καταφύγιο δροσιάς και ηρεμίας. Τα πετρόκτιστα σπίτια, σιωπηλοί μάρτυρες του χρόνου, διατηρούν την παραδοσιακή μανιάτικη αρχιτεκτονική, θυμίζοντας την αυθεντικότητα και την ανθεκτικότητα των κατοίκων της περιοχής.
Ανάμεσα στα λιθόστρωτα δρομάκια, ξεχωρίζει η Εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου (Παναγία), ένας από τους ελάχιστους βυζαντινούς ναούς της Κάτω Μάνης, η ιστορία του οποίου συνδέεται άρρηκτα με τη νίκη κατά του Ιμπραήμ, προσδίδοντας του μια ιδιαίτερη πνευματική και ιστορική αξία. Στους πρόποδες του λόφου, η πηγή (Κεφαλόβρυσο) αναβλύζει δροσερό νερό, αποτελώντας ένα φυσικό μνημείο της δύναμης της ζωής και της επιμονής των ανθρώπων αυτού του τόπου. Η διατήρηση του Πολυάραβου ως παραδοσιακού οικισμού αναδεικνύει την προσπάθεια διαφύλαξης της μοναδικής αρχιτεκτονικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς της Μάνης.
Για τον επισκέπτη, ο Πολυάραβος προσφέρει μια εμπειρία διαφορετική από τους τυπικούς τουριστικούς προορισμούς. Εδώ, η έμφαση δίνεται στην ιστορική μνήμη και την επαφή με την αυθεντική φύση. Η ατμόσφαιρα του χωριού είναι γεμάτη ηρεμία, η θέα από τις ψηλές πλαγιές κόβει την ανάσα, αποκαλύπτοντας την άγρια ομορφιά του μανιάτικου τοπίου, και η αίσθηση της ιστορίας που πλανάται στον αέρα είναι έντονη.
Ο Πολυάραβος αποτελεί έναν ιδανικό προορισμό για όσους επιθυμούν να εμβαθύνουν στην ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, να περπατήσουν στα χνάρια των ηρώων και να γνωρίσουν την αυθεντική ψυχή της Μάνης. Είναι ένας τόπος όπου η θυσία και η ανδρεία των προγόνων μας γίνονται ένα με την επιβλητική ομορφιά του βουνού, δημιουργώντας μια εμπειρία που αγγίζει την ψυχή και μένει αξέχαστη.