Ο Ηλίας Τσαλαφαντίνος ήταν ένας ήρωας-αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 από το Οίτυλο της Μάνης. Γεννήθηκε μεταξύ 1780 και 1782. Το αρχικό του οικογενειακό επίθετο ήταν Κατσανός, αλλά επικράτησε το Τσαλαφατίνος, ένα παρατσούκλι που προέρχεται από τη λέξη “τσαλαφός” (απερίσκεπτος, ορμητικός).
Υπήρξε έμπιστος των Μαυρομιχαλαίων και διοικητής των στρατιωτικών τους σωμάτων. Συμμετείχε από την πρώτη στιγμή στον εθνικό ξεσηκωμό. Στις 17 Μαρτίου 1821, ορκίστηκε μαζί με άλλους Μανιάτες αγωνιστές στην Αρεόπολη και στις 23 Μαρτίου συμμετείχε στην απελευθέρωση της Καλαμάτας.
Στη συνέχεια, με εντολή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, στρατολογούσε άνδρες στην Αρκαδία και τη Μεσσηνία για την κατάληψη της Τριπολιτσάς. Ο Τσαλαφατίνος έλαβε μέρος σε πολλές μεγάλες μάχες της Επανάστασης στην Πελοπόννησο, όπως στο Λεβίδι, στο Βαλτέτσι, στην άλωση της Τριπολιτσάς και στα Δερβενάκια.
Τον Ιούνιο του 1821, μαζί με τον Ηλία Μαυρομιχάλη, βοήθησαν τον Οδυσσέα Ανδρούτσο στη Στερεά Ελλάδα. Στις αρχές του 1822, ακολούθησε τον Ηλία Μαυρομιχάλη στην Εύβοια. Τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους, βρέθηκε ανάμεσα στους υπερασπιστές του Μεσολογγίου.
Ο Ηλίας Τσαλαφαντίνος χαρακτηρίστηκε ως αγνός και ταπεινός αγωνιστής με έλλειψη φιλοχρηματίας. Αρνήθηκε μάλιστα αμοιβή από την επαναστατική κυβέρνηση το καλοκαίρι του 1823, λέγοντας ότι το Έθνος ήταν φτωχότερο από τον ίδιο.
Πέθανε στην Αθήνα το 1856. Στην κεντρική πλατεία του Οιτύλου υπάρχει η προτομή του.
