Όντας να βλέπωμε εμείς , οι πύργοι να χαλούνε,
τι τήνε θέμε την ζωήν, δεν πάμε να πνιγούμε ;
Εμείς γιατί μαλώνομε; όλο για την τιμή μας
ξοδιάζομε το πράμα μας πάει και η ζωή μας.
Εμείς πάντα μαλώνομε ο ένας με τον άλλον,
τι δεν γνωρίζει ο μικρός ποτέ του τον μεγάλον!
Κάθε γενιά το πύργο της έχει΄ς τη γειτονιά της
κι΄ η άλλη γενιά τήνε μισά , δεν τήνε θέει κοντα της.
Ο Πύργος στην Μάνη είναι σύμβολο, είναι Ιστορία είναι η έκφραση πολιτισμικών γενεών , σύμβολο ανεξαρτησίας και ελευθερίας , κράτος εν κράτει, 800 πύργοι σε όλη τη Μάνη αναδεικνύουν την ιδιαίτερη πολιτισμική ιστορία του τόπου.
Οι Πύργοι γεννήθηκαν ως αποτέλεσμα του περιορισμένου σε έκταση άγονου εδάφους, της ιστορικής στρατιωτικής επιβίωσης του σπαρτιατικού κράτους, των διαρκών εσωτερικών συγκρούσεων , με τα σκληρά έθιμα του “γδικιωμού” και των εμφυλίων πολέμων , τους “πειρατικούς κινδύνους” και τις επεμβάσεις των ξένων δυνάμεων.
Ο Πύργος ήταν πολεμικό εργαλείο άμυνας και επιβίωσης. Χρησιμοποιείτο ως καταφύγιο, παρατηρητήριο, αμυντικό μετερίζι.Έχει συνδεθεί με τις αξίες και την ύπαρξη της πατριάς που είναι κοινό της κτήμα. Ο Πύργος ήταν στοιχείο δύναμης , γοήτρου, ανεξαρτησίας και ελευθερίας.
Ο μανιάτικος Πύργος έβαλε την σφραγίδα του παντού. Στον τραχύ ατίθασο χαρακτήρα των Μανιατών , στις κοινωνικές τους αντιθέσεις , στις οικογενειακές αντεκδικήσεις , στους οικονομικούς βιοποριστικούς αγώνες μεταξύ των Νικλιάνων -φαμέγιων. Επίσης, έγινε σημείο τριβής στις σχέσεις της Μάνης με τις κατά καιρούς “κεντρικές εξουσίες” των Ελλήνων (Βυζαντινών), καθώς επίσης και στις συγκρούσεις με τους κάθε φορά κατακτητές , Τούρκους, Φράγκους, Ενετούς και πειρατές.
“Η ιστορία του Μανιάτικου Πύργου είναι η ιστορία της ίδιας της Μάνης των Μεσσαίων και των Νεώτερων χρόνων”.( Δ. Μέξης).” ΟΙ Πύργοι της Μάνης είναι εγχώρια δημιουργήματα των απλών και ανήσυχων κατοίκων της. Αιωνόβιες λαϊκές κατασκευές και στη σύλληψη του σχεδιασμού και στην εκτέλεση (αρχιτεκτονική χωρίς αρχιτέκτονες).” ( Π.Θεοδωρακάκου.)
“Όπως ορθώνονται σιωπηλοί , αγέλαστοι και αυστηροί , εκφράζουν πραγματικά με το μονοκόματο , το στητό και ολόρθο παράστημα τους , το “Πέτρινο Σώμα” της Μάνης.”(Δικαίος Βαγιακάκος).
Οι Πύργοι ως τεχνική οχύρωσης του τόπου, η οποία ενθυμίζει τους Πύργους των Ιπποτών του Μεσαίωνα και της Φραγκοκρατίας, άρχισε κυρίως μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, κατά την εποχή των Stratioti και μετά από το 1200 μ.Χ από τους Μανιατες στρατιώτες που ήταν μισθοφόροι στη Δύση.
Οι Πύργοι ήταν προέκταση των μεγαλιθικών κτισμάτων (κολόσπιτα) και σηματοδοτούν τη στρατιωτική αιματοσυγγενική κοινωνική οργάνωση της Μάνης που έμεινε ασάλευτη μέχρι το 1950. Είναι όγκοι τετράγωνοι και πυραμιδοειδείς, ύψους 15-20 μέτρων, με λίγα μικρά παράθυρα και μικρή πόρτα. Έχουν πυργίσκους , πετρομάχους , πολεμίστρες, ζεματίστρες.
Οι πετρόμαχοι είναι τα τετράγωνα εξογκώματα συνήθως πάνω από την πόρτα με τρύπες από κάτω και ζεματίστρες να ρίχνουν πέτρες και καυτό νερό ή λάδι στον επιτιθέμενο.
Οι Πυργίσκοι συνήθως ήταν κυλινδικά χτισμένοι στις γωνιές του Πύργου και χρησίμευαν για πολεμίστρες και παρατηρητήρια. Οι πολεμότρυπες ήταν διάσπαρτες παντού. Οι όροφοι μεταξύ τους επικοινωνούσαν με καταρράκτες (καταπακτή) χωρίς σκάλα.Στο κορφάρι (ταράτσα) υπάρχει μεγάλο στηθαίο με ξερολιθιά , ώστε να μπορεί ο αμυνόμενος να λιθοβολεί τον επιτιθέμενο.
800 Πύργοι υπάρχουν στην Μάνη :
580 Πύργοι περίπου στη Μέσα Μάνη, την Αποσκιερή.
100 Πύργοι περίπου στην Προσηλιακή.
55 Πύργοι στην Κάτω Μάνη.
65 Πύργοι περίπου στην Έξω Μάνη.
Η Έξω και Κάτω Μάνη είχαν πιο πλούσια εδάφη και συνόρευαν με τις πεδιάδες της Μεσσηνίας και του Ευρώτα, που κάθε φορά οι κατακτητές είχαν συμφέρον να εκμεταλεύονται.Αυτές οι περιοχές , με το σχετικά εύφορο έδαφος τους σε σχέση με την άγονη και άνυδρη Μέσα Μάνη συγκροτήθηκαν στη βάση της γεωργικής μεγάλης ιδιοκτησίας σε οικονομικές και στρατιωτικές καπετανίες. Ο Πύργος ως πολεμικό εργαλείο ήταν κάστρο με αυλή και μαντρότοιχο που το διαφαίντευε μια ισχυρή οικονομικά και στρατιωτικά οικογένεια, με τους περιοίκους.
Από αυτούς επιλέγονταν οι Μπέηδες (τοποτηρητές των Τούρκων). Η διοίκηση μερικών εξ΄αυτών δεν ήταν καθαρή.Πάντως όλοι έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στους αγώνες του Έθνους.
Σήμερα οι Πύργοι είναι μνημεία λαϊκής αρχιτεκτονικής , μοναδικά στο είδος τους και κατάλοιπα ιστορικά περισπούδαστα. Πολλοί βέβαια με κάποιες αναστηλώσεις και διορθώσεις κατοικούνται , άλλοι μισογκρεμισμένοι αναπολούν , ίσως, κάποιες ένδοξες εποχές που βέβαια δεν θα έρθουν ξανά ποτέ…!!!
“Άλλος τον Πύργο του καρατεί
να μην τον πιάση άλλος
και άλλος άλλον κυνηγά
και άλλος πάλιν άλλον” (Ν.Νηφάκος)
Με πηγές από το βιβλίο του Νικολάου Θεμ. Καλαποθαράκου ” Μάνη Φωτεινός & Ελεύθερος Τόπος”. Μάνη 2002