Οι παλαιότεροι Μανιάτες σίγουρα αναπολούν με νοσταλγία τις παράξενες ονομασίες που χρησιμοποιούσαν οι γονείς και οι παππούδες τους για να περιγράψουν τα περιβόλια και τις καλλιέργειες τους. Λέξεις όπως Σπιτακούλα και Γύρισμα ηχούν σήμερα σαν γλυκές αναμνήσεις μιας άλλης εποχής. Η καλλιεργημένη επιφάνεια στην καρδιά της Μέσα Μάνης, με τις χαρακτηριστικές μάντρες, τις μικρότερες μαντρίτσες, τα κλιμακωτά πεζούλια και τους τροχάλους, μαρτυρά έναν αιώνων αγώνα για την αξιοποίηση της γης.
Ας κάνουμε μαζί ένα νοερό ταξίδι στην παλιά Μάνη και ας ανακαλύψουμε τη σημασία αυτών των ξεχωριστών λέξεων που κάποτε μας έκαναν εντύπωση, ίσως και να χαμογελάσουμε αμήχανα, εμείς οι νεότεροι και “πρωτευουσιάνοι”:
-
Σπιτακούλα: Φανταστείτε κάθε πολύτιμο δέντρο να προστατεύεται σαν ένα μικρό σπίτι. Αυτή ακριβώς ήταν η Σπιτακούλα, η μάντρα που χτιζόταν γύρω από κάθε μεμονωμένο δέντρο για να το θωρακίσει από τα ζώα.
-
Περιβόλι: Όταν περισσότερα δέντρα, όπως ελιές, φραγκοσυκιές και συκιές, συγκεντρώνονταν και περιφράσσονταν με μάντρα, δημιουργούσαν το Περιβόλι. Ανάλογα με την κυρίαρχη καλλιέργεια, το περιβόλι αποκτούσε και ειδικότερη ονομασία: ελαιοπερίβολο για τις ελιές, συκοπερίβολο για τις συκιές και φραγκοπερίβολο για τις φραγκοσυκιές.
-
Γύρισμα: Μια μαντρωμένη έκταση μεγαλύτερη από ένα απλό περιβόλι, με ή χωρίς δέντρα, ονομαζόταν Γύρισμα. Η λέξη ίσως παραπέμπει στην κυκλική ή ευρύτερη έκταση του χωραφιού.
-
Νομή: Αντίθετα με τις μαντρωμένες εκτάσεις, η Νομή ήταν ένα μεγάλο, απεριφράκτο κομμάτι γης χωρίς δέντρα. Οι νομές ξεχώριζαν για το πιο πλούσιο χώμα τους και ονομάζονταν και στερεά, όπου οι Μανιάτες καλλιεργούσαν εκ περιτροπής σιτάρι, κριθάρι ή κουκιά.
-
Τρόχαλος: Ένας απλός αλλά σημαντικός όρος για την μανιάτικη γεωργία ήταν ο Τρόχαλος, ο σωρός από τις πέτρες που αφαιρούσαν από τα χωράφια.
-
Χτάρι: Στις απότομες λαγκαδιές και τις πλαγιές των βουνών, οι Μανιάτες εφάρμοζαν μια εντυπωσιακή τεχνική για να συγκρατήσουν το πολύτιμο χώμα. Έχτιζαν τοίχους που δημιουργούσαν διαδοχικές λωρίδες καλλιεργήσιμης γης, σαν τεράστια σκαλοπάτια. Αυτά ήταν τα Χτάρια.
-
Λουρί, Λούρα: Όταν ο πατέρας μοίραζε τη μεγάλη γη του στα παιδιά του, φρόντιζε η μοιρασιά να είναι δίκαιη. Έτσι, κάθε μεγάλο χωράφι χωριζόταν σε επιμήκεις λωρίδες, τα Λουριά ή Λούρες, ώστε κάθε αδελφός να λάβει κομμάτι γης με παρόμοια ποιότητα και θέση.
-
Άρμακα, Αρμακούλι: Στις περιοχές με ήπια κλίση, τα Χτάρια γίνονταν πιο πλατιά και ονομάζονταν Άρμακες. Οι μικρότερες αυτές βαθμίδες ονομάζονταν χαϊδευτικά Αρμακούλια.
-
Στρεβλό: Ένα χωράφι γεμάτο ριζόπετρες που εξείχαν στην επιφάνειά του καθιστώντας αδύνατη την άροση ονομαζόταν Στρεβλό. Σε αυτά τα δύσκολα χωράφια, οι γυναίκες με την επιμονή και την επιδεξιότητά τους, έσπερναν και έσκαβαν τη γη χρησιμοποιώντας την αξίνα.
Ελπίζουμε αυτό το ταξίδι στις παραδοσιακές ονομασίες της Μάνης να ξύπνησε μνήμες μιας παλαιότερης εποχής, όπως συνέβη και σε εμάς. Αυτές οι λέξεις δεν είναι απλώς όροι γεωργίας, αλλά κομμάτια της πολιτιστικής κληρονομιάς της Μάνης, ιστορίες για την επιμονή, την προσαρμοστικότητα και τη βαθιά σύνδεση των ανθρώπων της με τη γη τους. Ας διατηρήσουμε ζωντανή αυτή τη γλώσσα της Μάνης, έναν θησαυρό που μας συνδέει με τις ρίζες μας.
(Με αποσπάσματα από το βιβλίο του Δημήτριου Β. Δημητράκου-Μεσίσκλη: ” Οι Νυκλιάνοι”)
