Φανταστείτε τα μανιατόπουλα, παιδιά μεγαλωμένα στην άγονη γη της Μάνης, σε ένα περιβάλλον όπου η παράδοση των βεντετών και των πολεμικών συγκρούσεων συχνά επισκίαζε την αξία της παιδείας. Μέσα στη φτώχεια και την ανέχεια, κάτω από το λιγοστό φως μιας λυχνίας, παλεύοντας με τις αντίξοες καιρικές συνθήκες, αυτά τα παιδιά κατάφεραν να ξεπεράσουν τις προκλήσεις και να κυνηγήσουν το όραμα μιας καλύτερης ζωής μέσω της μόρφωσης. Σήμερα, πολλοί από αυτούς διαπρέπουν ως καταξιωμένοι επιστήμονες, αποδεικνύοντας τη δύναμη της θέλησης και την αξία αυτού του ιστορικού σχολείου.
Ας τιμήσουμε λοιπόν αυτά τα παιδιά, ανακαλύπτοντας μαζί την ιστορία της ανέγερσης αυτού του περίφημου σχολείου και τους ανθρώπους που εργάστηκαν ακούραστα για να το δημιουργήσουν.
Η θεμελίωση του ιστορικού Γυμνασίου και Λυκείου Αρεόπολης ξεκίνησε το 1927, όπως μαρτυρά ο όρος που έθεσε η ευεργέτιδα Αικατερίνη Τζαούτου-Φρατζεσκάκη το 1924, προβλέποντας την έναρξη των εργασιών εντός τριετίας. Επιπλέον, γνωρίζουμε ότι ο πρωτομάστορας άρχισε την κατασκευή του γυμνασίου αμέσως μετά την ολοκλήρωση της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου στη Νεροδιαβασία του Βαχού, στις αρχές Ιουλίου του 1927. Μια πιθανή ημερομηνία έναρξης των εργασιών ή της δημοπρασίας του έργου θα μπορούσε να είναι η 26η Απριλίου 1926.
Στην καρδιά αυτού του εγχειρήματος βρισκόταν ο Γεώργιος (μπάρμπα Γιάννης) Ξιφαράς του Παύλου (1879-1964), ένας έμπειρος και ξακουστός πετρομάστορας από την Αρεόπολη. Μετά από δημοπρασία, ανέλαβε με το άξιο συνεργείο του την εκτέλεση αυτού του σημαντικού έργου. Η φήμη του προηγούνταν, καθώς είχε αφήσει το στίγμα του σε εμβληματικά κτίρια της περιοχής, όπως ο Άγιος Δημήτριος στα Ξιφαριάνικα, ο Αγιώργης στη Νεροδιαβασία της Κληματσίνας του Βαχού, το ξενοδοχείο Φουρναράκου, το εργοστάσιο Αλέπη, το νεότερο σπίτι του Σπυριούνη δίπλα στο γυμνάσιο και πολλές άλλες κατοικίες στην Αρεόπολη και την ευρύτερη Μάνη.
Δίπλα του εργάστηκαν οι καλύτεροι πετροκτίστες της Αρεόπολης, μια πραγματική ομάδα ταλέντων. Ανάμεσά τους ξεχώρισαν ο Ναπολέων Ξιφαράς, ο Κώστας Ξιφαράς, ο Σαμπάτης Ξεπαπαδάκης, ο Γιάννης Αλέπης, ο Λεκάκος, ο Ψώϊνος και πολλοί άλλοι, των οποίων τα ονόματα δυστυχώς δεν κατέστη δυνατόν να ανευρεθούν. Μαζί τους, αμέτρητοι βαρειοκόποι (αυτοί που με τη βαριά τους έδιναν μορφή στην πέτρα), αποδότες, καλφάδες, νερομάστορες και τσούσηδες (βοηθοί και εργάτες) συνέβαλαν στην ανέγερση του σχολείου. Η πέτρα, άλλωστε, ήταν άφθονη στην περιοχή, σαν να την είχε σκορπίσει απλόχερα η ίδια η φύση. Οι εργάτες έσκαβαν έναν τεράστιο λάκκο κοντά στο εργοτάξιο για να την εξορύξουν. Στη συνέχεια, οι βαρειοκόποι με επιμονή και τέχνη τη σμίλευαν, δίνοντάς της το κατάλληλο σχήμα. Οι υπόγειες, ανήλιαγες πέτρες ήταν πιο εύκολα επεξεργάσιμες, ενώ οι επιφανειακές, οι “ηλιοψημένες”, προορίζονταν για το ασβεστοκάμινο, καθώς ήταν καθαρές.
Ανακαλύψτε την πλούσια ιστορία του Γυμνασίου και Λυκείου Αρεόπολης μέσα από το εξαιρετικό βιβλίο “Ιστορία του Γυμνασίου και Λυκείου Αρεοπόλεως. Η Μάνη κατά τον Εικοστό Αιώνα” του χαρισματικού δικηγόρου κου Σταύρου Π. Πατρικουνάκου!
Η πρόοδος των εργασιών ήταν αδιάκοπη, με τη βοήθεια να φτάνει και από τα γύρω χωριά. Εκτός από τους εργάτες, κάτοικοι των γειτονικών οικισμών έφερναν γαϊδούρια φορτωμένα με ασβέστη, προσφέροντας πολύτιμη βοήθεια. Η εργασία ήταν αμειβόμενη, αλλά πολλοί εργάτες αφιέρωσαν ημέρες ολόκληρες εθελοντικά, ενώ για τον πρωτομάστορα λέγεται ότι εργάστηκε αφιλοκερδώς για 90 μεροκάματα! Και δεν ήταν μόνο αυτοί. Δεκάδες Αρεοπολίτες και Μανιάτες κατέφθαναν κατά ομάδες, σε ένα αυθόρμητο κύμα προσφοράς για την ανέγερση του σχολείου. Όλη η διαδικασία της κατασκευής ήταν ένα πανηγύρι, μια γιορτή. Μέσα στον κόπο και την προσπάθεια, κάποιος μερακλής τραγουδούσε πάνω στη σκαλωσιά, άλλοτε ο ένας, άλλοτε ο άλλος, με εκείνον τον χαρακτηριστικό, μακρόσυρτο σκοπό της Μάνης, ένα μελωδικό συνδυασμό χαράς και λύπης, δημιουργίας και απώλειας, σαν να θυμούνταν και τους “αποθαμένους” τους, σε έναν αλληλοδιαδεχόμενο και αλληλοσυμπλεκόμενο ρυθμό που αντικατοπτρίζει την ίδια τη ζωή: «ζωή και μνήμα, αιώνιο κύμα».
Η έκδοση αυτού του θησαυρού γνώσης ανήκει στην “Αδούλωτη Μάνη” του Γιώργου Π. Δημακόγιαννη, μια εμβληματική φυσιογνωμία που δικαίως χαρακτηρίζεται ως ζωντανή “Πολιτιστική κληρονομιά της Μάνης”. Τα βιβλιοπωλεία του, με παρουσία στην Αρεόπολη και πλέον και στη Σκάλα Λακωνίας, αποτελούν κάτι πολύ περισσότερο από απλούς χώρους πώλησης βιβλίων. Είναι ακλόνητοι πυλώνες πληροφόρησης, αφιερωμένοι στην ανάδειξη της ιστορίας, των πολιτιστικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων ολόκληρης της Μάνης και του νομού Λακωνίας.
Με την καθοδήγηση του πρωτομάστορα, ο Νίκος Στεφανουδάκης αποτύπωσε την ομορφιά του έναστρου ουρανού στο ταβάνι του ισογείου, πάνω από το κέντρο του διαδρόμου. Στο μικρό ταβάνι πάνω από την εξωτερική σκάλα της εισόδου, ζωγράφισε τέσσερις αγγέλους στις γωνίες και έναν αετό στο κέντρο. (Στους μαθητές εκείνης της εποχής είχε μείνει η εντύπωση ότι ο ζωγράφος ήταν από το Βαχό, μια πληροφορία που δεν κατέστη δυνατόν να επιβεβαιωθεί. Πιθανόν ο καλλιτέχνης να είχε συνεργαστεί με τον Γ. Ξιφαρά στον Αγιώργη του Βαχού).
Για την κατασκευή της κεραμοσκεπής, υπάρχουν δύο εκδοχές: μία αναφέρει τους Πέτρο Ανδρεάκο και Διονύση Κουτσιλιέρη, ενώ μια άλλη τους Γρηγόρη και Φώτη Σούμπαση. Για τα καδρόνια χρησιμοποιήθηκαν ξύλα από τις αριές, ένα σκληρό και ανθεκτικό δέντρο που ευδοκιμεί στην Αρεόπολη (εξ ου και το τοπωνύμιο Αριές), καθώς και από κυπαρίσσια των γειτονικών χωριών, κυρίως της Ανατολικής Μάνης. Καλάμια μεταφέρθηκαν από τον Βαχό και κυρίως από τις ρεματιές της Φράγκας (στην περιοχή της Νέας Καρυούπολης) και από το Βαθύ. Άμμος χρησιμοποιήθηκε από την περιοχή της Τσίπας. Συνήθως, στην Τσίπα ή στο Λιμένι ξεφόρτωναν τα καράβια τα κεραμίδια από την Καλαμάτα, τα οποία στη συνέχεια μεταφέρονταν στο εργοτάξιο με ζώα.
Ας αναλογιστούμε για μια στιγμή την απουσία αυτού του ζωτικού βιβλιοπωλείου από την καρδιά της Μάνης. Τι θα σήμαινε για τους απανταχού Μανιάτες; Θα βαδίζαμε άραγε στο μέλλον του τόπου μας, βυθισμένοι στην άγνοια του λαμπρού ιστορικού παρελθόντος μας; Η “Αδούλωτη Μάνη” και ο Γιώργος Π. Δημακόγιαννης αποτελούν την ασπίδα ενάντια σε αυτή την προοπτική, διατηρώντας ζωντανή τη φλόγα της ιστορικής μας μνήμης και προσφέροντας μας την ευκαιρία να γνωρίσουμε και να τιμήσουμε τις ρίζες μας.
Και κάπως έτσι, γύρω στο 1930, το επιβλητικό κτίριο ολοκληρώθηκε. Αμέσως μετά την είσοδο, στον δεξιό τοίχο του διαδρόμου, τοποθετήθηκε μια μαρμάρινη πλάκα με το όνομα του ιδρυτή και ευεργέτη.
Χτισμένο με την άφθονη πέτρα της περιοχής, το νέο κτίριο, όπως και τα άλλα μανιάτικα δημιουργήματα – πύργοι, πυργόσπιτα με ανώγεια και κατώγια ή οι απλές κατοικίες – εγκαινίαζε μια νέα αρχιτεκτονική για τη Μάνη. Ένας λιτός και επιτυχημένος συνδυασμός της τοπικής παραδοσιακής (λαϊκής) αρχιτεκτονικής και της νεοκλασικής (εμπνευσμένης από την αρχαία κληρονομιά) δημιουργούσε ένα σύνολο που δένει αρμονικά με το άγριο μανιάτικο τοπίο. Το σχολείο αγναντεύει την ανοιχτή θέα, τα επιβλητικά βουνά της Μάνης, το απέραντο πέλαγος και τον μακρινό ορίζοντα, υπό την προστατευτική σκιά του Προφήτη Ηλία, του Σαγγιά και των βουνών του Οιτύλου.
Σε απόσταση από τον οικισμό και τις κατοικίες των ισχυρών οικογενειών, χωρίς να περιορίζεται ή να πιέζεται από αυτές, άνοιγε διάπλατα τα μεγάλα παράθυρά του στον άπλετο ήλιο, τον καθαρό αέρα, τη γαλάζια θάλασσα και τον απέραντο ουρανό. Στις ευρύχωρες αίθουσές του, προσέφερε το φως της γνώσης, τη δύναμη της λογικής και την καλλιέργεια του πνεύματος. Με αυτά τα εφόδια, σηματοδοτούσε μια νέα εποχή προόδου και πολιτισμού, παραμερίζοντας σταδιακά τα πολεμικά όπλα και τις προλήψεις.
Στις αίθουσες, τους διαδρόμους και τον περίβολό του, οι φωνές και τα παιχνίδια των μαθητών, μαζί με τα όνειρα και τις ελπίδες τους, χάραζαν έναν νέο σκοπό στη ζωή των ανθρώπων: την αναζήτηση της ελπίδας, της χαράς, της ευτυχίας και της ευδαιμονίας, αντιπαλεύοντας τον αυστηρό, κλειστό και αμετάβλητο για αιώνες τρόπο ζωής των Μανιατών.
Αυτή είναι ένα μικρό κομμάτι της ιστορίας αυτού του εμβληματικού σχολείου, ενός μνημείου της θέλησης, της προσφοράς και της πίστης στην παιδεία. Είναι μια ιστορία που αξίζει να βρίσκεται σε κάθε μανιάτικο σπίτι, ως φόρος τιμής σε όλους αυτούς που ονειρεύτηκαν και εργάστηκαν για ένα καλύτερο μέλλον.
Όμορφη Μάνη
